Οι Γαργαλιάνοι στον μεσοπόλεμο ήταν μια πλούσια κωμόπολη, η παραγωγή σταφίδας, ελαιόλαδου, κρασιού, οπωροκηπευτικών αλλά και προϊόντων κτηνοτροφίας τροφοδοτούσε πολλές περιοχές και έτσι είχε δημιουργήσει μεγάλο εμπόριο και αρκετούς ισχυρούς και πλούσιους εμπόρους. Το μικρό επίνειο του Μαράθου είχε τον μεγαλύτερο στόλο αλιευτικών στο Ιόνιο. Στον Μάραθο ήταν και οι αποθήκες σταφίδας, και από κει φορτωνόταν στα πλοία γιά το εξωτερικό.
Αναπόφευκτα είχε και μια αναπτυγμένη εργατική τάξη που δούλευε για τα πλούτη των εμπόρων. Πολλοί από αυτούς ήταν μέλη του μεγάλου σωματείου φορτο-εκφορτωτών της πόλης, μεταξύ των οποίων το ΚΚΕ είχε αποκτήσει τις ρίζες του. Επί πλέον, η βοήθεια που προσέφερε το ΚΚΕ στον μεσοπόλεμο στον ετήσιο αγώνα γύρω από την κρατική διατίμηση της κορινθιακής σταφίδας, του είχε επιτρέψει να βάλλει κάποιες βάσεις και μεταξύ των σταφιδοπαραγωγών. Στους Γαργαλιάνους είχε γίνει και η Διάσκεψη του ΚΚΕ για το Σταφιδικό το 1935.
Οι Γαργαλιάνοι ακόμα και μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τους Ναζί δεν έχασαν την παλιά τους αίγλη. Μόνο που τώρα το εμπόριο γινόταν με τους Γερμανούς και Ιταλούς κατακτητές.
Το ΕΑΜ άρχισε να δημιουργείται στους Γαργαλιάνους στα μέσα του 1942. Προτωπόροι ήταν οι Αλέκος Δημάκης, Μαστοράκης, Συντιχάκης, Λεωνιδάκης, Πιρπιρής όλοι μέλη του ΚΚΕ. Συμμετείχαν στην δημιουργία του και οι Μανώλης Σκούντζος, Σκόρδας, Μπουλουλής , Κόντρας και μερικοί άλλοι. Οι Συντιχάκης, Λεωνιδάκης, Πιρπιρής ήσαν υπάλληλοι της ΑΤΕ καταγόμενοι δύο πρώτοι από την Κρήτη, ο δε Πιρπιρής από το Θέρμον Αιτωλοακαρνανίας. Επίσης μεταξύ των πρώτων ήταν και ο Κων/νος Σταθόπουλος επιστήμων χημικός από το Πυργάκι.
Ενας μεγάλος αριθμός εργατών γης και φορτο-εκφορτωτών εντάχτηκε στον ΕΛΑΣ. Δημιουργήθηκε και ο εφεδρικός ΕΛΑΣ με αρχηγό τον έφεδρο ανθυπολοχαγό και γεωπόνο της ΑΤΕ, Δημήτρη Πιρπιρή.
Η συντηρητική πόλη των Γαργαλιάνων ονομάσθηκε «η Αντάρτισσα Πόλη της Μεσσηνίας».
Οι συντηρητικοί και βασιλόφρονες, συσπειρώθηκαν γύρω από τον ταγματάρχη Παναγιώτη Στούπα, από το χωριό Λεύκη (Μουζούστα), 4-5 χιλιόμετρα νότια των Γαργαλιάνων. Οι κάτοικοι της Λεύκης ήταν κατά συντριπτική πλειοψηφία γηγενείς πολλών γενεών, πλούσιοι (γιά την εποχή) γαιοκτήμονες, σκληροί συντηρητικοί και βασιλόφρονες.
Φίλοι αξιωματικοί του Στούπα, από την επαρχία Ολυμπίας τον σύστησαν στον Βρετανό σύνδεσμο ταγματάρχη Reed, ο οποίος του ζήτησε να εκτελέσει διάφορες κατασκοπευτικές αποστολές στην Πύλο, που ήταν ο Ιταλικός ναύσταθμος για την Ανατ. Μεσόγειο, και στη νήσο Σφακτηρία. Στη συνέχεια του ζητήθηκε να οργανώσει Εθνική Ομάδα Αντίστασης (ΕΟΑ).
Ο Στούπας κατάφερε να μαζέψει 40 άτομα τα οποία εξόπλισε με όπλα που τους έριξε «συμμαχικό» αεροπλάνο. Ο πλούσιος Γαργαλιανιώτης εργοστασιάρχης ποτών Γιάννης Ζόμπολας και ο έμπορος Σπήλιος Προσηλιακός, μεταξύ άλλων, του παρείχαν άφθονα εφόδια.
Όταν υπεγράφει το Σύμφωνο του Δυρραχίου μεταξύ ΕΛΑΣ και ΕΣ (Ελληνικός Στρατός [εθνικισστική οργάνωση Πελοποννήσου]) στον οποίον ανήκε και η ΕΟΑ (Εθνική Οργάνωση Αντίστασης) του Στούπα, ο πρωτοπόρος καπετάνιος του ΕΛΑΣ, Επαμεινώνδας Παπαγιαννόπουλος, έδωσε τελεσίγραφο στον Στούπα (ο οποίος δεν αναγνώρισε το σύμφωνο). Να εντάξει την ΕΟΑ στον ΕΛΑΣ. Εαν δεν συμφωνούσε, ο Στούπας έπρεπε να διαλύσει την ΕΟΑ και να παρουσιαστεί στο Δυρράχι, στη διοίκηση του ΕΛΑΣ της νότιας Πελοποννήσου.
Ο Στούπας, αντικομμουνιστής και βασιλόφρων, δεν μπορούσε να μπει κάτω από τις διαταγές του ΕΛΑΣ, προσπάθησε να διαφύγει με διάφορα τεχνάσματα. Είπε στον Παπαγιαννόπουλο ότι θα επισκεπτόταν πρώτα το χωριό του να δει τους γονείς του, και στη συνέχεια θα κατευθυνόταν στο Δυρράχι. Έτσι επανήλθε στη Λεύκη. Από εκεί, αντί για το Δυρράχι, πήρε άδεια από τον τοπικό υπεύθυνο του ΕΑΜ να ταξιδέψει στην Καλαμάτα, δήθεν για να εισπράξει τον μισθό του, αλλά στην πραγματικότητα να μάθει τι πραγματικά συνέβαινε και να κάνει σχέδια για νέα Ομάδα. Σημειωτέων ότι εκείνες τις ημέρες ο ίλαρχος Τηλέμαχος Βρεττάκος με τον ταγματάρχη Χρίστο Καραχάλιο είχαν καταγγείλει το Σύμφωνο του Δυρραχίου και με τη βοήθεια των Βρετανών αξιωματικών του ΣΜΑ προσπαθούσαν να αναστήσουν τον Ε.Σ στην κεντρική Πελοπόννησο.
Ο Στούπας στην Καλαμάτα συναντήθηκε με αξιωματικούς που διατηρούσαν επαφή με τον ταγματάρχη Harrington στον Ταϋγετο, και λέγεται ότι κανόνισε αεροπορική ρίψη εφοδίων από το ΣΜΑ στο οροπέδιο δυτικά της Λεύκης.
Ομάδα του ΕΛΑΣ προσπάθησε να βρει και να συλλάβει τον Στούπα ο οποίος κρυβόταν στις γύρω σπηλιές γιά περίπου 2 μήνες, έως ότου ο συν/ρχης Παπαδόγκωνας έμαθε ότι ζει και έστειλε, για την διάσωσή του, Γερμανικό απόσπασμα στη Λεύκη που τον πήρε στην Αθήνα, παραμονές Χριστουγέννων του 1943.
Στις 15 Μαρτίου 1944 ο Στούπας κατέβηκε από την Αθήνα με εντολή να δημιουργήσει το Τ.Α Μελιγαλά. Είχε μαζί του 80 ταγματασφαλήτες. Οι περισσότεροι Μεσσήνιοι πρώην αντάρτες του Ε.Σ. Σε μικρό διάστημα το Τάγμα είχε δύναμη τουλάχιστον 1000 ανδρών, με (υποχρεωτικές) ατομικές προσκλήσεις σε νέους ηλικιών στράτευσης και με φρουρές στην Καλαμάτα, Πύλο, Κοπανάκι, Διαβολίτσι, Σκάλα Μεσσηνίας, Μεσσήνη και Πεταλίδι. Στις 19 Ιουλίου 1944, ενώ ο Στούπας με τη μεγαλύτερη δύναμη του Τ.Α Μελιγαλά ήταν στην Τρίπολη, ο ΕΛΑΣ εκτέλεσε μία από τις πλέον επιτυχείς επιχειρήσεις εναντίον των Γερμανών στην Πελοπόννησο, την ενέδρα στου Μανούσου το Γεφύρι, μεταξύ Χώρας και Γαργαλιάνων. Κατέστρεψε 13 οχήματα, σκότωσε 80 περίπου Γερμανούς επί τόπου και έπιασε γύρω στους 30 αιχμαλώτους.
Την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου έφυγαν οι Γερμανοί από τη Μεσσηνία και άρχισε η επίθεση του ΕΛΑΣ στα ΤΑ. Πύργος, Καλαμάτα, Μελιγαλά. Στις 18 Σεπτεμβρίου, 3 συντάγματα του ΕΛΑΣ (το 9ο Μεσσηνίας, το 8ο Λακωνίας και το 11ο της Αρκαδίας είχαν περικυκλώσει τους Γαργαλιάνους κατά τα 2/3 της περιμέτρου του. Από το χωριό Βάλτα στο Βορρά, τον Πυργάκι και την Αγορέλιτσα στα Ανατολικά, έως τη Λεύκη στον νότο.
Με πρωτοβουλία κυρίως του Ελληνοαμερικανού συνδέσμου του ΣΜΑ, του υπολοχαγού Φατσέα, που είχε δοκιμάσει να συμβιβάσει τον ΕΛΑΣ με τους ταγματασφαλήτες και στην Καλαμάτα, και λιγότερο του Βρετανού λοχαγού Gibson, οργανώθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου μια συνάντηση μεταξύ του ΤΑ και του ΕΛΑΣ έξω από την πόλη. Τον ΕΛΑΣ (τον Βελουχιώτη), αντιπροσώπευσε ο παπα-Ανυπόμονος, το Τ.Α ο ίδιος ο Στούπας με δυο πιστούς του νεαρούς ταγματασφαλήτες. Ο παπα-Ανυπόμονος, που για την συγκεκριμένη αποστολή είχε φορέσει τα ράσα πάνω από την αγγλική στολή που φορούσε συνήθως, ζήτησε: «παράδοση του Τ.Α, απλή και καθαρή. Κανείς αθώος δεν έχει τίποτε να φοβηθεί, είπε. Μόνο οι ένοχοι θα δικαστούν». Ο Στούπας, αφού πρώτα επέπληξε τον «παπά» λέγοντάς του περίπου: «τι θέλεις εσύ με τους κομμουνιστές;», ρώτησε: « και ποιος θα αποφασίσει ποιος είναι ένοχος και ποιος αθώος ο Πιρπιρής;» (τότε καπετάνιος στο 9ο του ΕΛΑΣ). Αντιπρότεινε τα συνήθη που έλεγαν όλα τα Τάγματα: «παραμονή του Τ.Α εντός των Γαργαλιάνων σε αδράνεια μέχρι την άφιξη αντιπροσώπου της Εθνικής κυβέρνησης από την Ιταλία ή συμμάχων στρατιωτών. Τότε να κριθούν από αυτούς. Ο ΕΛΑΣ να μην μπει στους Γαργαλιάνους». Ο Gibson βασικά πήρε τη θέση του ΕΛΑΣ, προσθέτοντας μόνο ότι αυτός εγγυόταν την ασφάλεια των ταγματασφαλητών.
Η Επιτροπή του ΕΑΜ Γαργαλιάνων με τα στελέχη του Μεσσηνίας και Πελοποννήσου (Μπλάνας, Μπελογιάννης, Κουλαμπάς, κλπ), που είχαν φθάσει στην περιοχή συσκέφθηκαν στο χωριό Αμπελόφυτο (Αγορέλιτσα) και αποφάσισαν την κατάληψη της πόλης.
Η επίθεση του ΕΛΑΣ άρχισε το επόμενο πρωί, 21 Σεπτεμβρίου. Την πρώτη ημέρα, ο ΕΛΑΣ δεν πέτυχε πολλά πράγματα. Όσο λειτουργούσε το βαρύ πολυβόλο του Τ.Α πάνω στο παλαιό κτίριο της Δεξαμενής των Γαργαλιάνων, που κάλυπτε όλη την ανατολική περίμετρο, και οι 2 όλμοι που κτυπούσαν την νότια πλευρά, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ ήταν αδύνατο να πλησιάσουν. Όταν σε κάποια στιγμή το πολυβόλο έπαθε εμπλοκή και το πήραν στην πόλη για επισκευή, ο ΕΛΑΣ κατέλαβε τη Δεξαμενή. Από μια βολή όλμου κοντά στη Δεξαμενή που έγινε εκείνο το διάστημα, για κάλυψη, σκοτώθηκαν και οι πρώτοι ταγματασφαλήτες. Την δεξαμενή επανακατέβαλαν οι ταγματασφαλήτες.
Την δεύτερη ημέρα ο ΕΛΑΣ επιτέθηκε από το Βορρά, στο μέρος που αμυνόταν ο λόχος του Τ.Α της Κυπαρισσίας. Γύρω στις 10 οι αντάρτες μπήκαν στην πόλη από εκείνη την πλευρά, αφού οι ελάχιστοι ταγματασφαλήτες που είχαν απομείνει εκεί ήταν αδύνατο να τους σταματήσουν. Οι αντάρτες που μπήκαν πρώτοι ήταν του 11ου συντάγματος Αρκαδίας, και άρχισαν να κτυπούν την καμπάνα του Αγίου Σπυρίδωνα.
Ταγματασφαλήτες και συνεργάτες των Γερμανών είχαν αρχίσει να φεύγουν προς τα κάτω, δυτικά, προς τη θάλασσα από το πρωί, Τελικός προορισμός ήταν η Πύλος. Όταν άρχισε να κτυπά η καμπάνα και ακούστηκε ότι ο ΕΛΑΣ μπήκε στην πόλη, η φυγή γενικεύτηκε. Τελευταίοι που άρχισαν να φεύγουν ήταν οι ταγματασφαλήτες του λόχου Κυπαρισσίας.
Γύρω στις 1 το μεσημέρι μπήκε καλπάζοντας στην πόλη ο Άρης Βελουχιώτης ακολουθούμενος απ’ τους Μαυροσκούφηδες.
Την επομένη ημέρα, 24 Σεπτεμβρίου, στην κατοικία του εργοστασιάρχη Γιάννη Ζόμπολα, όπου είχε εγκατασταθεί η Πελοποννησιακή ηγεσία του ΕΑΜ (ο Αχιλλέας Μπλάνας, Νίκος Μπελογιάννης, Τάσσος Κουλαμπάς, κλπ.) έγινε σύσκεψη με συμμετοχή και των τοπικών ηγετών του ΕΑΜ, με επικεφαλής τον Γιώργο Μαστοράκη. Σ’ αυτήν εξετάστηκαν τα αποτελέσματα της μάχης και η εκλογή διοίκησης (Δημοτικού συμβουλίου) και η εκλογή δικαστών για το Λαϊκό Δικαστήριο.
Ο Στούπας ο περιβόητος αρχηγός, οργανωτής των Ταγμάτων Ασφαλείας και φανατικός γερμανόφιλος όταν αντιλήφθηκε υποχωρώντας στην Πύλο ότι δεν υπάρχει οδός διαφυγής, προτίμησε να αυτοκτονήσει.
ή να το εκτυπώσετε (Εκτύπωση)
Αν σας άρεσε το άρθρο, μπορείτε να το διαδώσετε