Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον ΕΛΑΣ
Η δράση της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ, οι κινήσεις και η τακτική των Αγγλων ιμπεριαλιστών για το χτύπημα και την υποταγή του αδούλωτου ελληνικού λαού

Είναι περίοδος γοργής προέλασης του Σοβιετικού Στρατού στα Βαλκάνια. Ο ΕΛΑΣ έχει περάσει σε γενική επίθεση εναντίον των κατοχικών στρατευμάτων και των συνεργατών τους.

Στις 30 Οκτώβρη στις 2 μ.μ. τα τμήματα του ΕΛΑΣ ολοκλήρωσαν την απελευθέρωση της μακεδονικής πρωτεύουσας, τη Θεσσαλονίκη . Οι ηρωικοί απελευθερωτές έγιναν δεκτοί από το λαό της με συγκίνηση και ενθουσιασμό. Λαός και μαχητές του ΕΛΑΣ, ΕΛΑΝ και Εθνικής Πολιτοφυλακής γιόρτασαν τη νίκη. Χοροστάτησε ο αείμνηστος ΕΑΜίτης μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ, που εκφώνησε θερμό πατριωτικό λόγο.

Στη Θεσσαλονίκη εγκαθίσταται η Διοίκηση της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ, Η Ναυτική διοίκηση του ΕΛΑΝ και η Ανωτ. Διοίκηση Εθνικής Πολιτοφυλακής Μακεδονίας.

Μια μικρή ομάδα Αγγλων, σ' ένα φορτηγό αυτοκίνητο, μπήκε στην πόλη στις 31 Οκτώβρη 1944. Τους οδηγούσε ένας λοχαγός του ΕΛΑΣ. Μετά από 3 μέρες αδιάντροπα το Μπι-Μπι-Σι μετέδωσε ότι η Θεσσαλονίκη απελευθερώθηκε από το βρετανικό στρατό! Κι αυτό, όταν μόλις την τρίτη μέρα της απελευθέρωσης της Μακεδονίας φθάνουν και αποβιβάζονται στην πόλη 2 Λόχοι αγγλικού - αποικιακού στρατού... Ενας λόχος του στρατωνίστηκε στη ζώνη του λιμανιού και ο άλλος στου Αλατίνη. Η Ναυτική Αγγλική Διοίκηση εγκαθίσταται στο μέγαρο Σαμαρά, που έγινε κέντρο συγκέντρωσης δοσιλόγων και συνεργατών των κατακτητών.

Η Αγγλική πρόκληση...

Υστερα από 4 μέρες, αφού ανιχνεύτηκε το λιμάνι από ναρκαλιευτικά του αγγλικού στόλου, έφθασε και αγκυροβόλησε μοίρα Αγγλικών αντιτορπιλικών με επικεφαλής το καταδρομικό «ΑΙΑΣ», το οποίο επιδεικτικά και προκλητικά είχε στραμμένα τα πυροβόλα προς την πόλη. Ολα τους τα πλοία με το ηλιοβασίλεμα φωταγωγούνταν, για να προκαλούν δέος στο λαό. Τα πλοία αυτά δεν είχαν καμία δουλιά και θέση τις μέρες εκείνες στα νερά του Θερμαϊκού. Ηρθαν να δείξουν, οι «Σύμμαχοι», τα αποικιακά τους δόντια και συγχρόνως να εμψυχώσουν την ντόπια αντίδραση, που τις πρώτες μέρες της απελευθέρωσης , μπροστά στο λαϊκό κύμα διαδηλώσεων και πανηγυρισμού του λαού βρέθηκε σε δεινή θέση.

Ακολούθησε ο ερχομός του στρατηγού Αβραμίδη με αγγλικό πλοίο - ως στρατιωτικού Δ/τή Θεσσαλονίκης και σύντομα φτάνει από τη Μέση Ανατολή ο πλοίαρχος πολεμικού ναυτικού Ψυλλόπουλος ως ναυτικός Δ/τής Θεσσαλονίκης , φέροντας μαζί του περίπου 100 ναύτες που στην πλειοψηφία τους ήταν μαζώματα από Πειραιά. Ηρθαν, επίσης, με την προστασία των Αγγλων 200 ταγματασφαλίτες, οι οποίοι στρατωνίστηκαν στο ξενοδοχείο «Μινέρβα». Δουλιά τους ήταν να προκαλούν μεθυσμένοι στους δρόμους, να τραγουδούν και να κραυγάζουν «έρχεται, έρχεται», δηλαδή ο βασιλιάς.

Αυτή ήταν η κατάσταση. Οι άνδρες της Εθνικής Πολιτοφυλακής και του ΕΛΑΣ είχαν αυστηρή εντολή να αποφεύγεται κάθε πρόκληση με τις δυνάμεις αυτές και ταυτόχρονα βρίσκονταν σε ετοιμότητα και οχύρωση των θέσεών μας.

Στο μεταξύ, το Λιμεναρχείο με δ/τή το Βασιλειάδη και τη βοήθεια του δ/τή Ναυτικού Θεσσαλονίκης Ψυλλόπουλο είχε οχυρωθεί και οι άνδρες του είχαν αποθρασυνθεί. Το ίδιο και η αγγλική διοίκηση και ο Λόχος υπολειμμάτων του Πούλου, που τις νυχτερινές ώρες γίνονταν επιθετικοί.

Ο Νοέμβρης βρισκόταν στο τέλος του. Στον πολιτικό ορίζοντα όλο και πύκνωναν τα σκούρα σύννεφα της δυαδικής εξουσίας στη χώρα μας. Η καθοδήγηση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ ανησύχησε για τη στάση των προαναφερόμενων. Γι ' αυτό σε συνεργασία με τη Δ/ση της Ομάδας Μεραρχιών του ΕΛΑΣ Μακεδονίας (ΟΜΜ) πάρθηκαν μέτρα - κινητοποίησε τις δυνάμεις της, ενίσχυσε τις διατάξεις. Διατάχθηκε αμέσως να διαλυθεί η λυκοφωλιά του Λιμεναρχείου και ο στρατωνισμός των Πουλικών στο ξενοδοχείο «Μινέρβα». Ακριβώς τη μέρα εκείνη είχαν αρχίσει και τα γεγονότα στην Αθήνα το Δεκέμβρη. Αμέσως, την επομένη της διαταγής στις 9 π.μ. άνδρες του ΕΛΑΝ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής τραβούν για τις σφηκοφωλιές του ξενοδοχείου «Μινέρβα» και στο Λιμεναρχείο. Μέσα σε λίγα λεπτά χωρίς αιματοχυσία καταλήφθηκε το Λιμεναρχείο με το προσωπικό του, γύρω στους 25 αξιωματικούς και ναύτες. Επικεφαλής της επιχείρησης ήταν τρία παλικάρια του ΕΛΑΝ, οι Μ. Σοφιανός, Θ. Οικονομίδης με το Δ/τή Σ. Σπέντζο. Το Λιμεναρχείο από το πολεμικό υλικό που βρέθηκε είχε μετατραπεί σε φρούριο. Υστερα απ' αυτό Λιμενάρχης τοποθετήθηκε ο ΕΛΑΝίτης Αγ. Λασκαρίδης.

Εν τω μεταξύ οι μάχες στην Αθήνα συνεχίζονται. Ολη η Ελλάδα βρίσκεται στο πόδι. Ο ΕΛΑΣ έχει την πρωτοβουλία στις μάχες. Ο Τσόρτσιλ από την εξέλιξη των επιχειρήσεων ανησυχεί, πιέζεται από την κοινή γνώμη της Ευρώπης, γι' αυτό και βιάζεται να τελειώσει με αυτή την υπόθεση. Ο Γ. Παπανδρέου με τις λόγχες του Σκόμπι προσπαθεί να κρατηθεί στην εξουσία πασχίζοντας την αναστήλωση της ξενόδουλης πλουτοκρατικής κυριαρχίας.

Στις 15 του Δεκέμβρη αναγκάζεται ο Τσόρτσιλ να 'ρθει στην Αθήνα συνοδευόμενος από τον υπουργό Εξωτερικών Ιντεν. Στις 26 καλεί σύσκεψη όπου ζήτησε απερίφραστα να αποδεχτεί ο ΕΛΑΣ, χωρίς καμία αντίρρηση, τους όρους του στρατηγού Σκόμπι. Ο λόγος του Βρετανού πρωθυπουργού μεγάλωσε την αδιαλλαξία των εκπροσώπων των αστικών κομμάτων, ζήτησαν όλοι την παράδοση, άνευ όρων, των όπλων και τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Από μέρους του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ στη σύσκεψη αυτή μετείχαν οι Γ. Σιάντος, Μ. Παρτσαλίδης και Μ. Μάντακας.

... οι κινήσεις του ΕΛΑΣ...

Οι μικρές αγγλικές μονάδες που είχαν εγκατασταθεί σε διάφορες πόλεις με σκοπό να ενισχύσουν και να αναζωογονήσουν τις εστίες της αντίδρασης και των δοσίλογων έχουν αποσυρθεί, όπως από Καβάλα, Κοζάνη, Βόλο και αλλού, οι οποίες συγκεντρώθηκαν στην Αθήνα, όπου κρινόταν η τύχη της Ελλάδας. Το αντίθετο έπραξε η καθοδήγηση του κινήματός μας, που αντί να ρίξει κι άλλες αξιόμαχες δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Αθήνα τις ρίχνει στο Ζέρβα στην Ηπειρο, πράγμα που προδίκασε και το αποτέλεσμα των μαχών της Αθήνας παρ' όλη την παλικαριά και την αυτοθυσία των ΕΛΑΣιτών.

Στη Θεσσαλονίκη , τις μέρες των μαχών στην Αθήνα, οι λίγες δυνάμεις των Αγγλων δεν αποσύρθηκαν. Οι ένοπλες δυνάμεις μας δεν τους χτύπησαν. Το γιατί έμεινε ανεξήγητο, ήταν όμως λαθεμένη αυτή η ταχτική.

Τις αγωνιώδεις εκείνες μέρες, οι αγωνιστές ένιωθαν προδομένοι απ' τους «συμμάχους». Ο λαός της Θεσσαλονίκης σύσσωμος εξέφρασε την αγανάκτησή του προς τους νεοκατακτητές και τους υποστηρικτές τους. Στις 25 Δεκέμβρη πάνω από 100.000 άνθρωποι κατέβηκαν στο συλλαλητήριο και διαδήλωσαν την αντίθεσή τους κατά της αγγλικής επέμβασης, φωνάζοντας συνθήματα κατά των Αγγλων και ντόπιων γραικύλων.

Οι πληροφορίες που υπήρχαν και για τις κινήσεις της εγχώριας αντίδρασης με πρωτοστατούντες τους συνεργάτες του κατακτητή ήταν ανησυχητικές, κατευθύνονταν από τους άλλους. Εκείνες τις μέρες στη Θεσσαλονίκη οι Αγγλοι είχαν αποθρασυνθεί.

Ενα βράδυ έπιασαν 9 άνδρες της Εθνικής Πολιτοφυλακής και τους τράβηξαν στα πλοία. Οταν έγινε γνωστό αμέσως οι αρχές μας διαμαρτυρήθηκαν και γρήγορα αφέθηκαν ελεύθεροι.

... Κι ένα μεγάλο γιατί

Στις 11 του Γενάρη 1945 ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τα βρετανικά στρατεύματα υπογράφτηκε ανακωχή, όπου σύμφωνα με τους όρους της οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχρεώνονταν ως το πρωί της 18 Γενάρη να αποσυρθούν δυτικά και βόρεια από την καθορισμένη με τη συμφωνία διαχωριστική γραμμή. Επρεπε, δηλαδή, να εκκενωθούν από τον ΕΛΑΣ οι περιοχές της Αττικοβοιωτίας - Εύβοιας, μεγάλο τμήμα του Ν. Φθιώτιδας και το μεγαλύτερο τμήμα του Ν. Μαγνησίας και επίσης έπρεπε να αποσυρθούν από ένα τμήμα του Ν. Θεσσαλονίκης και την πόλη της Θεσσαλονίκης και από άλλους νομούς και νησιά.

Το δυσάρεστο αυτό γεγονός το μάθαμε από τη Διοίκησή μας σε έκτακτη συγκέντρωση, όπου στη συνέχεια μάς δόθηκε εντολή να ετοιμαστούμε για πορεία.

Μέρα Δευτέρα, 15 του Γενάρη 1945. Κρύα και παγερή. Ωρα συγκέντρωσης 10 π.μ. στην έδρα Δ/νσης οδός Παύλου Μελά 9. Παρόντες όλοι, εκτός από 2 Αστυνόμους και 1 Ανθυπ/τή της χωρ/κής, οι οποίοι είχαν προσληφθεί στο μηχανισμό της Ανωτ. Δ/σης Εθνικής Πολιτοφυλακής αμέσως μετά την απελευθέρωση της πόλης.

Ο ΕΛΑΣ άφηνε τη Θεσσαλονίκη με σφιγμένη καρδιά και με ένα μεγάλο «γιατ»ί; Ο λαός ανάστατος ξεχύθηκε στους δρόμους. Μας αποχαιρετούσαν με δάκρυα και μας εύχονταν γρήγορη επιστροφή. Στα πρόσωπά τους διέκρινες την αγωνία για το ποια θα είναι η εξέλιξη των γεγονότων στον τόπο μας. Την αναχώρηση του ΕΛΑΣ οι δοσίλογοι, οι συνεργάτες των Γερμανοβούλγαρων την είδαν σαν μια νέα αρχή αντιπατριωτικής τους δράσης. Από μέρες είχαν αρχίσει να απειλούν. Πέταξαν τη μάσκα του προδότη και φόρεσαν τη μάσκα του «εθνικόφρονα». Προορισμός η Βέροια. Το χοντρό χιονόνερο που έπεφτε δυσκόλευε την πορεία. Στη Βέροια εγκαθίσταται η Δ/ση της ΟΜΜ και της Ανωτ. Δ/σης Εθν. Πολιτοφυλακής σε κτίριο που προηγούμενα το είχαν οι Γερμανοί για την Κομαντατούρα, στον Περιφερειακό.

Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ στρατοπέδευσαν στη Βέροια, Εδεσσα και σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας. Εκεί ανασυγκροτήθηκαν και βρίσκονταν σε ετοιμότητα.

Μπήκαμε στο Φλεβάρη, μήνα της Συμφωνίας της Βάρκιζας. Η συμφωνία που υπογράφτηκε στις 12.2.1945 με τους όρους που προβλέπονταν για μας τους αγωνιστές ήταν κεραυνός, γιατί ήταν μονόπλευρός αφοπλισμός των αγωνιστών που βοήθησαν τον συμμαχικό αγώνα, που πολέμησαν εναντίον του φασιστικού άξονα, γιατί προμήνυε δραματικές εξελίξεις γι' αυτούς και την πατρίδα, για την οποία χύθηκε τόσο αίμα και υπέστη τόσες καταστροφές και βάσανα ο μικρός, μα αδούλωτος λαός μας. Πίκρα και αγανάκτηση

Οταν έφτασε η είδηση της Συμφωνίας που πρόβλεπε την παράδοση των όπλων μας, η αντίδραση ήταν ακαριαία και γενική. Υπήρξε έντονη αγανάκτηση απέναντι σ' αυτούς που την υπέγραψαν.

Μου ξανάρχονται στη μνήμη ύστερα από τόσα χρόνια, τα πολύ σοφά λόγια απλών ηλικιωμένων τότε ανθρώπων, που μας λέγαν τις μέρες εκείνες που παιζόταν η τύχη της πατρίδας μας:«παιδιά, συναγωνιστές μην παραδίδετε τα όπλα σας, μην πιστεύετε τους Αγγλους, αυτοί είναι δαίμονες, κρατήστε τα όπλα, είναι λάθος, θα οδηγηθούμε σε τραγωδία..» Και πραγματικά το λαϊκό κριτήριο αποδείχτηκε αλάθητο.

Είναι μέρα παράδοσης των όπλων μας. Ωρα 11 π.μ., συγκεντρωθήκαμε όλοι. Η ατμόσφαιρα βαριά. Στα πρόσωπα των ΕΛΑΣιτών είναι ζωγραφισμένη η λύπη, η ανησυχία για το τι μας περίμενε αύριο. Υπήρξαν σημάδια πως δύσκολα θα υποτάσσονταν οι αδούλωτοι και ασυμβίβαστοι πατριώτες.

Η σύναξη αυτή ήταν και η τελευταία συνάντηση μεταξύ μας, μίλησε ο διοικητής μας, ο οποίος μας είπε ότι θα συνεχίζουμε τον αγώνα μας, ώστε να εφαρμοστεί η Συμφωνία της Βάρκιζας. Υπήρξε αντίλογος από μέρους πολλών συναγωνιστών. Τελικά με βαριά καρδιά αποθέσαμε τα δοξασμένα όπλα μας, που με αίμα πάρθηκαν από τους βάρβαρους κατακτητές.
Στο τέλος ο δ/τής μας αντισυν/ης του Εθν. Στρατού Ευάγγελος Κουκουδέας (από την Πελοπόννησο) μάς χαιρέτησε έναν-έναν και μας ευχήθηκε υγεία και συνέχιση του αγώνα.

Στις 26-2-1945 ο ΕΛΑΣ έκλεισε την τελευταία σελίδα της ιστορίας του, ιστορία λαμπρή, πατριωτική γεμάτη ηρωισμούς και αυτοθυσία.

Ετσι, με τη βοήθεια των αγγλικών τανκς νίκησε στην Ελλάδα το Δεκέμβρη η αντίδραση, εκμεταλλευόμενη και τα λάθη της ηγεσίας. Ο λαός μας πάλι θα βρει τη δύναμη και το θάρρος με μπροστάρηδες τους κομμουνιστές και με όλους τους προοδευτικούς πατριώτες θα βάλει φραγμό στα σκοτεινά σχέδια των ιμπεριαλιστών, ξένων και ντόπιων της «Νέας Τάξης Πραγμάτων».

Κείμενο: Μαίρη ΖΙΩΓΑ
Πηγή: Ριζοσπάστης 29 Δεκέμβρη 2000