Νίκος Μπαλάλας "Μπαντέκος" εκτελέστηκε στις 12/8/1949

Υπάρχουν άνθρωποι που τη ζωή τους η Ιστορία την καταγράφει σαν αιώνιο παράδειγμα, και που η αναφορά σ' αυτό δεν είναι μια ακίνητη, στατική νοσταλγία του παρελθόντος, αλλά ένα γεγονός μέσα στη νομοτελειακά δυναμική εξελικτική προετοιμασία του μέλλοντος. Τέτοια είναι και η περίπτωση του Νίκου και της Ευτυχίας.

Ο Νίκος γεννήθηκε στην Τσαρίτσανη, την ιστορική κωμόπολη που βρίσκεται στους πρόποδες του Ολύμπου, το 1916. Ανήκε σε πολυμελή, φτωχή, εργατοαγροτική οικογένεια, με τρεις αδελφές και έναν ακόμα αδελφό.

Από μικρός δούλευε τσομπάνης, εργάτης ή σε άλλες δουλιές. Τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο στο χωριό του. Ο δάσκαλός του, ο Χρ. Παπαλεξίου, ανήκε σε εκείνη την προπολεμική γενιά των προοδευτικών δασκάλων, που με κορυφαίο τον Νίκο Πλουμπίδη, που υπηρέτησε σαν δάσκαλος στην ίδια περιοχή, έριξαν γόνιμο σπόρο, αυτό που μετά πολλά χρόνια πολύ χαρακτηριστικά και πετυχημένα διατύπωσε ο Χαρ. Φλωράκης, «οι ζευγάδες φεύγουν η σπορά μένει», διηγιόταν αργότερα, μετά τον Εμφύλιο, ότι ο μικρός Νίκος ήταν χαρακτήρας ζωηρός, ατίθασος, έξυπνος, καλόκαρδος, αλλά μάθαινε μόνο ό,τι τον ενδιέφερε, ενώ μιλούσε όμορφα, «... είχε το χάρισμα του λόγου και της πειθούς. Αν η οικογένειά του είχε τα οικονομικά μέσα, θα μπορούσε άνετα να σπουδάσει ακόμα και στο Πανεπιστήμιο...».

Κάποτε ο Νίκος ήρθε σε επαφή με την περίφημη ΟΚΝΕ - Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας - τη μετέπειτα «μήτρα» της ΕΠΟΝ.
Η επαφή αυτή έγινε αιτία για το Νίκο να «μορφωθεί», να αναπτύξει τις πνευματικές του ικανότητες, να διευρύνει τους «ορίζοντές» του, να πολιτικοποιηθεί, να αποκτήσει καθαρή ταξική συνείδηση.

Εκανε τη στρατιωτική του θητεία και όταν αργότερα ξέσπασε ο Πόλεμος του 1940με την ιταλική φασιστική επίθεση κατά της Ελλάδας επιστρατεύτηκε και πολέμησε στο Μέτωπο της Αλβανίας.

Ο Νίκος υπήρξε, από την αρχή της κατοχής, από τους πρώτους αντάρτες του Ολύμπου, πολύ πριν ιδρυθεί ο ΕΛΑΣ, στις πρώτες ανταρτοομάδες, με άλλους συγχωριανούς του, μέλη του Κόμματος ή της ΟΚΝΕ, όπως ο Ξυνός, ο Παπαστεργίου, ο Καψάλης και πολλοί άλλοι.
Από την αρχή άρχισαν να φαίνονται οι στρατιωτικές, πολεμικές και ηγετικές του ικανότητες που σύντομα τον ανέδειξαν ομαδάρχη, αργότερα διμοιρίτη, καπετάνιο λόχου και τέλος λοχαγό του ΕΛΑΣ.

Οσοι τον γνώρισαν από κοντά σε δύσκολες στιγμές, μιλούν για την παροιμιώδη ψυχραιμία του, την αποκοτιά του, τον καλό και απλό χαρακτήρα του, την πειστικότητα του λόγου του.

Νομίζω ότι είναι αδύνατο να βρεθούν και να απαριθμηθούν οι εκατοντάδες μικρές και μεγάλες μάχες στις οποίες έλαβε μέρος στην Αντίσταση και στον Εμφύλιο Πόλεμο. Στο κείμενο αυτό που σε καμιά περίπτωση δε φιλοδοξεί να αποτελέσει έστω και απλό βιογραφικό σημείωμα, γίνεται μόνο απλή αναφορά σε τρεις μεγάλες μάχες - επιχειρήσεις, από τις πολλές που έλαβε μέρος, μια στην κατοχή και δυο στον Εμφύλιο, από τις οποίες μάλιστα η τελευταία υπήρξε μοιραία γι' αυτόν.

Στις 12 του Μάρτη του 1943, Ιταλοί και Λεγεωνάριοι, ντόπιοι και ξένοι, της προδοτικής «Λεγεώνας των Βλάχων», σκότωσαν πάνω από πενήντα συγχωριανούς του Νίκου και δυο από τους παπάδες του χωριού, που είχε έξι εκκλησίες, γιατί δε μαρτυρούσαν ποιοι από τους χωρικούς ήταν στο ΕΑΜ. Μάλιστα, οι ντόπιοι προδότες για να μην αναγνωριστούν από τους συγχωριανούς των φόρεσαν στολές του ιταλικού στρατού. Τότε έκαψαν το χωριό για πρώτη φορά, έκαψαν περίπου το τριάντα τοις εκατό των σπιτιών και βέβαια έκαψαν και το σπίτι του Νίκου. Οι δυνάμεις κατοχής, αυτή τη φορά οι Γερμανοί και οι συνεργάτες των, έκαψαν ξανά την κωμόπολη και σκότωσαν πολλούς κατοίκους της.
Τον Ιούνη του 1943 ο Νίκος ήταν συνδιοικητής μιας μονάδας του ΕΛΑΣ με τον τότε υπολοχαγό της Σχολής Ευελπίδων, τον Ανδρέα Μπεζεριάνο, και τον παλιό αγωνιστή και μαχητή του Πολέμου 1940 - '41, τον Νίκο Πάικο.

Τότε στα Στενά του Σαρανταπόρου χτύπησαν, μαζί και με άλλες μονάδες του ΕΛΑΣ, και εξόντωσαν μια μεγάλη γερμανική φάλαγγα όπου οι Γερμανοί είχαν μεγάλες απώλειες, 118 νεκρούς, 122 τραυματίες και 129 αυτοκίνητα καμένα, ενώ μεγάλες ήταν οι ποσότητες των λαφύρων.
Σ' αυτή την επιχείρηση ο Νίκος πήρε σαν «έπαθλο» τις διόπτρες του Γερμανού διοικητή της φάλαγγας.

Με την απελευθέρωση πέτυχε να ξεφύγει από τις μοναρχοφασιστικές συμμορίες, τους «κυνηγούς κεφαλών», που ξεφύτρωσαν σαν τα μανιτάρια αμέσως μετά την ηττοπαθή, απαράδεκτη και ακατανόητη ιστορικά «Συμφωνία της Βάρκιζας» και την παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ στους Αγγλους.

Κατατάχθηκε με εντολή του Κόμματος, του οποίου ήταν μέλος από το 1941, στο ΔΣΕ το 1946 με το βαθμό του ταγματάρχη. Αργότερα, με Διατάγματα της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, προάχθηκε σε αντισυνταγματάρχη και στη συνέχεια σε συνταγματάρχη, διοικητή της 192 Ταξιαρχίας που ανήκε στην 1η Μεραρχία του ΔΣΕ με διοικητή το Χαρίλαο Φλωράκη - «Γιώτη».

Η Ευτυχία γεννήθηκε το 1926 στο χωριό Κανάλια Καρδίτσας. Τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο, που ήταν μεγάλη υπόθεση τότε για γυναίκα αγροτικής περιοχής.

Νεαρή κοπέλα μπήκε στην ΕΠΟΝ και πρόσφερε τη νεανική δροσιά της, «... τη χρυσή της νιότης πανοπλία...», στον Αγώνα.

Το 1947 όταν τμήματα του ΔΣΕ μπήκαν στο χωριό της τα Κανάλια, αρκετοί νέοι και νέες του χωριού προσχώρησαν στον ΔΣΕ, μαζί και η Ευτυχία.
Σε μια επιχείρηση, η Ευτυχία γνώρισε τον Νίκο. Αγαπήθηκαν, έγιναν ζευγάρι και λίγο αργότερα παντρεύτηκαν στο χωριό Σπαρμός του Ολύμπου. Την ίδια μέρα και ώρα στο ίδιο χωριό, παντρεύτηκε και ένας άλλος πρωταντάρτης του Ολύμπου, συγχωριανός του Νίκου, αξιωματικός του ΔΣΕ, ο Θωμάς Καψάλης, ο οποίος σκοτώθηκε αργότερα.

Ηταν ο Νίκος Μπαλάλας, ο περίφημος «Μπαντέκος» του ΔΣΕ και η γυναίκα του η Ευτυχία Σδρόλια. Το ψευδώνυμο «Μπαντέκος» ο Νίκος το πήρε από έναν παππού του που τραγουδούσε περίεργα ένα δημοτικό τραγούδι, «Μπάτε κορίτσια, μπάτε κο, μπάτε κο στο χορό...»
Η Ταξιαρχία του Μπαντέκου έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις κατάληψης της Καρδίτσας το Δεκέμβρη του 1948 και του Καρπενησιού τον Φεβρουάριο του 1949.

Στον «Ελιγμό» προς το Βάλτο, στην αποτυχημένη «τακτικά» επιχείρηση για την κατάληψη της Αρτας, αλλά επιτυχημένη «στρατηγικά», το Μάρτη του 1949, που επιχείρησαν οι 1η και 2η Μεραρχίες του ΔΣΕ και ορισμένες άλλες μονάδες του ΚΓΑΝΕ -Κλιμάκιο Γενικού Αρχηγείου Νότιας Ελλάδας - όπως η Σχολή Αξιωματικών, ο Ουλαμός Υπαξιωματικών, ο «Μπαντέκος» με ένα Τάγμα της Ταξιαρχίας του αντιμετώπισε με επιτυχία τις επιθέσεις δυο «Μοιρών» (Ταγμάτων) των ΛΟΚ - Λόχων Ορεινών Καταδρομών, κρατώντας σταθερά τα υψώματα «Καυκί» και «Ανεμος» ανάμεσα στα χωριά Χρύσω και Κερασοχώρι Αγράφων, κάνοντας να αποτύχει το σχέδιο του στρατηγού Τσακαλώτου για εγκλωβισμό των παραπάνω μονάδων του ΔΣΕ στο χώρο αυτό.

Τον Μάη - Ιούνη του 1949 η 1η Μεραρχία του ΔΣΕ με δυο Ταξιαρχίες, την 123 του «Φεραίου» και την 192 του «Μπαντέκου», με αδιάκοπες πορείες και μάχες περνά στο Γράμμο.

Εκεί, το Γενικό Αρχηγείο αποφασίζει να στείλει την 108 Ταξιαρχία στα Αγραφα - Θεσσαλία για να ανασυγκροτήσει την 2η Μεραρχία μετά το θάνατο του «Διαμαντή».

Η απόπειρα αυτή απέτυχε από την πρώτη στιγμή, γιατί με τα πρώτα πυρά για διάνοιξη ρήγματος στη διάταξη του αντιπάλου, σκοτώθηκε ο διοικητής της 108 συνταγματάρχης Παν. Ζάρας.

Στη συνέχεια, με την ίδια βασικά αποστολή, και με βάση την 192 Ταξιαρχία, με διοικητή τον «Μπαντέκο», επίτροπο τον αντισυνταγματάρχη Στάθη Καραγιώργη και επιτελάρχη τον αντισυνταγματάρχη Στ. Μανίκα στέλνεται νέο τμήμα.

Το τμήμα αυτό, του οποίου διοικητής έως τα Αγραφα θα ήταν ο «Μπαντέκος», χωριζόταν σε δυο ιδιαίτερα τμήματα. Στο δεύτερο τμήμα διοικητής ήταν ο αντισυνταγματάρχης Γιώργος Αθανασίου, ο οποίος θα αναλάβαινε διοικητής της 2ης Μεραρχίας με επίτροπο τον αντισυνταγματάρχη Βασ. Ασπρίδη.

Το «Απόσπασμα» Μπαντέκου στην αρχή άνοιξε δίοδο μέσα στη διάταξη του Στρατού και το τμήμα του Αθανασίου ελίχθηκε προς το χωριό Μεσολούρι και τελικά έφτασε στον προορισμό του, τα Αγραφα. Το τμήμα όμως του Μπαντέκου, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, καθυστέρησε στην κίνησή του και κυκλώθηκε στην τοποθεσία «Λυκοκρέμασμα».

Εκεί η Ευτυχία τραυματίστηκε ελαφρά και στην προσπάθειά του να τη βοηθήσει, τραυματίστηκε σοβαρά και ο «Μπαντέκος». Βλέποντας το αδιέξοδο ο «Μπαντέκος» προσπάθησε να αυτοκτονήσει αλλά πρόλαβε και τον εμπόδισε η Ευτυχία, ενώ ήδη είχαν αυτοκτονήσει ο επιτελάρχης Στ. Μανίκας, ο ταγματάρχης «Μωριάς» και μερικά άλλα στελέχη. Ενα άλλο κομμάτι του τμήματος «Μπαντέκου» με τον πολιτικό Επίτροπο Στάθη Καραγιώργη, περίπου εξήντα μαχητές και μαχήτριες, πέτυχε να ελιχθεί στο Σμόλικα όπου ενώθηκε προσωρινά με το «Απόσπασμα Παλαιολόγου» που δρούσε εκεί.

Ο «Μπαντέκος», η Ευτυχία και ορισμένοι άλλοι αιχμαλωτίστηκαν. Οταν διαπιστώθηκε ποιος ήταν ο αιχμάλωτος, τους κατέβασαν με ισχυρή συνοδεία στην Καστοριά. Ηταν οι πρώτες μέρες του Αυγούστου 1949.

Δεδομένης της φήμης που είχε ο «Μπαντέκος» για τις ικανότητές του και την αποκοτιά του, και για να μη υπάρξει πιθανότητα να τους ξεφύγει, τον μετέφεραν μαζί με την Ευτυχία και άλλους με αεροπλάνο στη Λάρισα.

Σε λίγες μέρες, βιαστικά έγινε η δίκη τους στο Στρατοδικείο - σφαγείο της Λάρισας. Εκεί ο Νίκος Μπαλάλας - «Μπαντέκος», γνωρίζοντας ότι θα τον εκτελέσουν, αντιμετώπισε τις κατηγορίες με επιχειρήματα, είπε ότι κάποιους από τους μάρτυρες κατηγορίας τους περιφρονεί γιατί ήταν δοσίλογοι της κατοχής, υπερασπίστηκε τον Αγώνα του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ και την πολιτική του ΚΚΕ.

Το ίδιο και η Ευτυχία, υπερασπίστηκε τον Αγώνα του ΔΣΕ, όπως και οι άλλοι κατηγορούμενοι που ήταν μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ και ανάμεσά τους κάποιοι και κάποιες ήταν αξιωματικοί του ΔΣΕ.

Λίγο πριν απαγγελθούν οι ποινές και ενώ είχε απαγορευτεί στους συγγενείς των κατηγορουμένων να τους πλησιάσουν, να τους μιλήσουν ίσως για τελευταία φορά, ο πρόεδρος του Στρατοδικείου πρότεινε στην Ευτυχία να αποκηρύξει τον άνδρα της, τον Νίκο, ώστε να «γλιτώσει», δεδομένου ότι ήταν έγκυος τριών μηνών.

Η Ευτυχία απάντησε στο μικρό αυτό άνθρωπο ότι «...με τον άνδρα μου, μαζί στη ζωή, μαζί στον Αγώνα για την προκοπή του Λαού, μαζί και στο Θάνατο. Με αυτό που με προτείνετε, δεν ενδιαφέρεστε για τη ζωή μου αλλά θέλετε να χτυπήσετε τον "Μπαντέκο". Δε θα σας κάνω το χατίρι. Γνωρίζετε ότι τίποτα από όσα με κατηγορείτε δεν έχω κάνει και ότι οι μάρτυρες κατηγορίας λένε ψέματα. Στο χέρι σας είναι, εσείς θα αποφασίσετε και όχι εγώ, γιατί αν ζήσω με τον τρόπο που προτείνετε, τι θα λέγω στο παιδί μου για τον πατέρα του όταν μεγαλώσει;»

Ο «Μπαντέκος» καταδικάστηκε 17 φορές σε θάνατο, ενώ ο ταγματάρχης Γιώργος Παπαδημητρίου - «Βύρων», διοικητής τάγματος στην Ταξιαρχία του «Μπαντέκου», 31 φορές σε θάνατο.

Τότε ο «Μπαντέκος» άφησε άφωνους τους παράγοντες της δίκης και το ακροατήριο, όταν είπε στον «Βύρωνα», «ε ωρέ Βύρων, ταξίαρχος εγώ μόνο 17 φορές σε θάνατο, ταγματάρχης εσύ 31 φορές σε θάνατο, με πέρασες».

Του ταγματάρχη Παπαδημητρίου - «Βύρων», ο αδελφός του πατέρα του τότε ήταν στρατηγός αρχηγός της Χωροφυλακής. Λίγες μέρες αργότερα εκτελέστηκε και ο μικρότερος αδελφός του «Βύρωνα», Δημ. Παπαδημητρίου 18 χρονών.

Ο «Μπαντέκος» και οι άλλοι δεν εκτελέστηκαν στο Μεζούρλο ή Μιζούρλο, τόπο εκτελέσεων στη Λάρισα αλλά σε μια γωνιά στους Στρατώνες Ιππικού όπου κρατούνταν.

Είτε γιατί φοβούνταν μην τους ξεφύγει ο «Μπαντέκος» και οι σύντροφοί του, είτε για άλλους λόγους, δεν τους κρατούσαν στις φυλακές Λάρισας, την «Μπαρουταποθήκη», ούτε στον Στρατώνα τον γνωστό ως «Ορχο Αυτοκινήτων», όπου κρατούνταν αιχμάλωτοι μαχητές και μαχήτριες του ΔΣΕ, αλλά στους Στρατώνες Ιππικού, εκεί που είναι η έδρα της Στρατιάς.

Δεν αποκλείεται και η περίπτωση όπου κάποιος ανώτερος ή ανώτατος αξιωματικός του Στρατού να είχε ιδιαίτερη εκτίμηση στον αντίπαλό του, τον «Μπαντέκο» και να θέλησε να τον προφυλάξει αυτόν και τους συντρόφους του από τη μανία συγκεκριμένων κτηνανθρώπων της Ασφάλειας Λάρισας της εποχής εκείνης.

Υπήρξαν, λίγες είναι αλήθεια, περιπτώσεις επίδειξης σεβασμού στον αντίπαλο. Για παράδειγμα, όταν αναγνωρίστηκε το πτώμα του θρυλικού «Διαμαντή» ανάμεσα στους νεκρούς μαχητές και μαχήτριες που έπεσαν μαζί του, πήγαν στο σημείο εκείνο ανώτατοι αξιωματικοί του Στρατού, να δουν αυτόν τον φοβερό και τρομερό αντάρτη, έστω και νεκρό. Κάποιος πρότεινε να του κόψουν το κεφάλι, να το περιφέρουν στα χωριά της περιοχής, ώστε να πειστεί ο κόσμος ότι ο «Διαμαντής» σκοτώθηκε. Αλλά ο επικεφαλής το απαγόρευσε λέγοντας: «Μας εξευτέλισε ζωντανός, να μη μας εξευτελίσει και πεθαμένος».

Ο Νίκος Μπαλάλας - «Μπαντέκος» 33 χρονών, ο Γιώργος Παπαδημητρίου - «Βύρων» 27 χρονών, η Ευτυχία Σδρόλια 23 χρονών, η Καλλιόπη Μπετσέλου 22 χρονών, ο Αντώνης Τζικούλης 18 ετών και άλλοι, συνολικά 15 εκτελέστηκαν λίγες μέρες μετά τη σύλληψη και καταδίκη τους, στις 12 Αυγούστου 1949 σε δυο ομάδες.

Με την πρώτη ομάδα εκτελέστηκε και ο «Βύρων». Οταν ο «Μπαντέκος» σήκωσε το άψυχο και καταματωμένο πτώμα του «Βύρωνα» επανέλαβε χαμογελώντας αυτό που είχε πει στο Στρατοδικείο, «ε, ρε Βύρων, ταγματάρχης εσύ 31 φορές, ταξίαρχος εγώ μόνο 17».

Η παροιμιώδης ψυχραιμία του δεν τον εγκατέλειψε ούτε την τελευταία στιγμή, γιατί όταν δόθηκε το παράγγελμα «πυρ» στο εκτελεστικό απόσπασμα, υπήρξαν κάποια δευτερόλεπτα δισταγμού από την πλευρά των στρατιωτών.

Είχαν μπροστά τους ένα «θρύλο» της εποχής. Τότε ο «Μπαντέκος» είπε: «Βαράτε βρε, μη φοβάστε». Η Ευτυχία και ο Νίκος έπεσαν κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου, ζητωκραυγάζοντας μαζί με τους άλλους, τον ΔΣΕ, το Κόμμα, τον Ελληνικό Λαό.

Ο «Μπαντέκος» πέρασε στην Ιστορία, κοντά σε όλους εκείνους που έπεσαν για την Ελευθερία, την Ανεξαρτησία, την προκοπή του Λαού.
Θα 'ρθει μέρα που το άγαλμά του θα υπάρχει στην είσοδο του χωριού του όπως και της Ευτυχίας για το ηθικό δίδαγμα που άφησε κληρονομιά στους αιώνες με τη στάση της μπροστά στους δικαστές της.

Βιβλιογραφία (με αλφαβητική σειρά):
Αρσενίου Λαζ.: Η Θεσσαλία στην Αντίσταση.
Αρσενίου Λαζ.: Γένεση του Εμφυλίου και συνέπειες αυτού.
Γεροζήση Τριαντ.: Επίλεκτο Απόσπασμα.
Κατσή Δ.: Το Ημερολόγιο ενός Αντάρτη του ΔΣΕ.
Παπαγιάννη Στ.: Βλάχοι και βλαχόφωνοι Ελληνες.
Παπαγιάννη Στ.: Τα παιδιά της Λύκαινας.
Περιοδικό «Εθνική Αντίσταση» Νο 18/1972, Νο 32/1982.

Μαρτυρίες (με αλφαβητική σειρά):
Γκριτζώνας Κ.: Αγωνιστής Εθνικής Αντίστασης - Αξιωματικός ΔΣΕ.
Καραμπέρη Αριστέα: Αγωνίστρια Εθνικής Αντίστασης.
Παπαλεξίου Χρ.: Δάσκαλος του Νίκου Μπαλάλα.
Σαμαρά Βαγγελή, σύζυγος Γεωργίου Σαμαρά: Αγωνίστρια Εθνικής Αντίστασης.
Σαμαρά - Καραμούλα Δήμητρα, σύζυγος Αθανασίου Σαμαρά: Μαχήτρια ΔΣΕ.
Σαμαράς Κ.: Ιστοριοδίφης.
Σδρόλιας Χρ.: Αδελφός Ευτυχίας Σδρόλια.

Του
Τριαντάφυλλου Γεροζήση