Το θρυλικό ΕΛΑΝ Πηλίου–Παγασητικού
και η Ανεξάρτητη Μοίρα Μαλιακού

"Οι συναγωνιστές μας στο βουνό με τις αντάρτικες μεθόδους που χρησιμοποιούσαν, χτυπούσαν και κρύβονταν στα δάση και σε σπηλιές. Εμείς στην θάλασσα που να κρυφτούμε;"
Η αφήγηση του ΕΛΑΝΙΤΗ μαχητή τα λέει όλα.

Το Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Ναυτικό ΕΛΑΝ δημιουργήθηκε σχετικά αργά σε σχέση με την δημιουργία του ΕΛΑΣ. Μόνο μετά την συνθηκολόγηση των Ιταλών και την λαφυραγώγηση πλούσιου εξοπλισμού οργανώθηκε σε τακτική διοικητική βάση. Έχουμε όμως πλούσιες πληροφορίες ότι από το τέλος του 41 Ελληνικά καΐκια άρχισαν να φυγαδεύουν Βρετανούς στρατιώτες που είχαν ξεμείνει στην Ηπειρωτική Ελλάδα. Οι Βρετανοί αποχωρώντας άφησαν πίσω τους πράκτορες να οργανώσουν την επιχείρηση σε συνεργασία με όποιον ήθελε να βοηθήσει.
Σε τέτοια επιχείρηση επιδόθηκαν και Πηλιορείτες ναυτικοί αλλά κάποια στιγμή προδόθηκαν από τον πρόεδρο της Τσαγγαράδας όπως διηγείται ο Στάθης Αλεξίου στην Κολιού. Αργότερα ο πρόεδρος επειδή είχε ανάμιξη και στην αιχμαλωσία και εκτέλεση 14 πατριωτών στην Συκή στις 27-3-44, εκτελέστηκε με συνοπτικές διαδικασίες από τον ΕΛΑΣ.
Υπολογίζεται ότι μέσω Πηλίου – Βορείων Σποράδων φυγαδεύτηκαν περίπου 2000 Βρετανοί και πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξαν αρκετοί Σκιαθίτες με πρώτο τον Τελώνη Ευάγγελο Χρυσαφάκη, τον γιατρό Πουλάκη και βέβαια την θρυλική Σεραΐνα Κάλλιαρη (Καλλιαρίνα)οι οποίοι δυστυχώς προδόθηκαν χωρίς συνέπειες για τους προδότες.

Η αρχική δράση του αντάρτικου ναυτικού που ακόμα δεν είχε πάρει το όνομα ΕΛΑΝ ήταν να μεταφέρει τρόφιμα με όποιον τρόπο έβρισκε σε συνεργασία με την Εθνική Αλληλεγγύη που ήταν η πρώτη Αντιστασιακή Οργάνωση που ιδρύθηκε από το παράνομο ΚΚΕ το 1941 με σκοπό την στήριξη του πεινασμένου Λαού των πόλεων.
Ο Σόλων Καταφυγιώτης ήταν ο πρώτος που οργάνωσε Αντιστασιακό ναυτικό στην περιοχή του Παγασητικού και της Ανατολικής παραθαλάσσιας Θεσσαλίας. Η εισήγησή του προς το ΕΑΜ Βόλου έγινε δεκτή και αποφασίστηκε ήδη από την Άνοιξη του 43 η δράση. Τον πρώτο καιρό οι ιδιοκτήτες και τα πληρώματα πληρώνονταν για τις μεταφορές από την Επιμελητεία του Αντάρτη.
Πολλές πληροφορίες έχουμε από τον ίδιο τον Καταφυγιώτη με σημείωμα–έκθεση που δημοσίευσε η Νίτσα κολιού στο δίτομο έργο της. Ο Καταφυγιώτης ήταν αξιωματικός του Λιμενικού και είχε εκπαιδευτεί στα μυστικά της θάλασσας. Η δράση του ναυτικού ξεκίνησε με ένα καΐκι ιδιοκτησίας Γαλέου με καπετάνιο τον Κώστα Στούρνα.

Υπολογίζουμε ότι στα 25 (33 αναφέρει ο Πηλιορείτης) σκάφη της 4ης μοίρας Παγασητικού- Πηλίου πρέπει να απασχολούνταν 250-300 άντρες. Από τον Νοέμβριο του 43 η 4η μοίρα είχε έδρα όπως γράψαμε και σε προηγούμενο αφιέρωμα το ξενοδοχείο ΑΙΓΑΙΟΝ στον Αη Γιάννη Πηλίου. Έδρα για ναύσταθμο και ξεφορτώματα είχε δημιουργήσει σε ένα υποτυπώδες λιμανάκι στο Κουλούρι λίγο πιο βόρεια.
Οι επιχειρήσεις του ΕΛΑΝ ήταν πολλές και μερικές από αυτές πολύ σημαντικές. Δεν ήταν απλό πράγμα να ξεκινάς από το Πήλιο και να φτάνεις στην Σμύρνη. Ταξίδευαν πάντα βράδυ με μία ημερήσια στάση στην Κυρά Παναγιά ή στην Σκάντζουρα των Βορείων Σποράδων. Το ίδιο δρομολόγιο έκαναν αντίστροφα στον γυρισμό. Μία φορά παραλίγο να κινδυνέψουν λόγω της άρνησης του Άγγλου ασυρματιστή που είχε έδρα την Βόρεια Εύβοια να ειδοποιήσει την Σμύρνη για να μην αναχωρήσουν τα καΐκια από εκεί λόγω των εντατικών περιπολιών που είχαν αρχίσει οι Γερμανοί στην περιοχή.

Ένας καπετάνιος καϊκιού επιταγμένου από το ΕΛΑΝ ίσως με την μεγαλύτερη δράση,ήταν ο Βαγγέλης Γιαννόπουλος η Παπλωματάς όπως τον ήξεραν στην πατρίδα του στην Σκόπελο. Πήρε μέρος σε πολλά ταξίδια στην Μέση Ανατολή και συμμετείχε στην επιχείρηση αιχμαλωσίας του Ναυτικού Διοικητή Σποράδων Άντλερ. Η αιχμαλωσία έγινε μετά από προτροπή των συμμάχων και οι Γερμανοί σε αντίποινα έκαψαν την Σκιάθο και εκτέλεσαν αρκετούς Σκιαθίτες. Σε μία άλλη αποστολή διηγείται ο Γιαννόπουλος αναχώρησε με έναν Άγγλο πράκτορα από την Σμύρνη και τρεις τόνους όπλα. Ο Άγγλος τον οδήγησε στα παράλια της Αττικής για να παραδώσει εκεί όπως είπε τα όπλα. Ο Γιαννόπουλος έγινε έξαλλος με τον Άγγλο γιατί κατάλαβε έστω αργά ότι τα όπλα τα παρέλαβαν Ταγματασφαλίτες όπως είπε. Ήταν το καλοκαίρι του 44 όταν οι Άγγλοι άρχιζαν να εξοπλίζουν τους Χίτες και τους Ταγματασφαλίτες προετοιμάζοντας τα Δεκεμβριανά.

Ένα άλλο πολύ σπουδαίο περιστατικό που διαδραματίστηκε στην περιοχή ευθύνης της 4ης μοίρας ήταν η διάσωση και η φυγάδευση τριών μελών του υποβρύχιου Κατσώνης . Θα ασχοληθούμε με ειδικό αφιέρωμα για την περίπτωση αυτή,η οποία εκτός από το άτυχο τέλος του πληρώματος και του υποβρυχίου είχε και πολύ μεγάλο παρασκήνιο στο οποίο συμμετείχαν το αρχηγείο του ΕΔΕΣ, το Συμμαχικό στρατηγείο Μέσης Ανατολής, οι Άγγλοι πράκτορες της περιοχής και η διοίκηση του 54ου Συντάγματος.
Είναι αδύνατο να παραθέσουμε όλα τα ονόματα όσων συμμετείχαν στον ΕΛΑΝ της περιοχής.Θα αρκεστούμε μόνο σε ορισμένους πρωταγωνιστές που πράγματι με αυτοθυσία υπηρέτησαν τον ιερό σκοπό της Αντίστασης.

Εκτός από τον διοικητή Καταφυγιώτη, καπετάνιος στην μοίρα ανέλαβε ο Δημήτρης Ζούνης η Ζήσης και αργότερα ο Θεόδωρος Μαμουρίδης. Γνωστοί καπεταναίοι των καϊκιών ο Στούρνας, ο Γιαννόπουλος, ο Γιάννης Κλειτσινάρης, ο Μπουγάς από την Νέα Ιωνία,ο Δημ Σακουλάκης,ο Χήρας από την Γλώσσα Σκοπέλου, ο Δημήτρης Παξινός ,ο Μεταξάς, ο Μανίνης, ο Γιώργος Σολδάτος και άλλοι. Η ψυχή του συνεργείου που επισκεύαζε και συντηρούσε τα σκάφη ήταν ο Αχιλλέας Καβούρας μετέπειτα πολύ γνωστός υδραυλικός του Βόλου.

Ξέρουμε από γραπτές πηγές ότι η 4η μοίρα είχε τρεις νεκρούς αλλά από προφορικές μαρτυρίες συμπεραίνουμε ότι ήταν περισσότεροι. Οι καταγραμμένοι κατά την Νίτσα Κολιού ήταν οι Σταύρος Βαλατσός, Βαγγέλης Μοσχονάς και ο Ιταλός Φίλιππο Μπαρτζόκο. Πολλοί ήταν οι τραυματίες στην μάχη που σκοτώθηκαν οι προαναφερθέντες. Αναφέρονται οι Θαν Ζαΐμης.ο Νίκος Γιαγιάς, ο Αλέκος Κιουτσουκιόζογλου, ο Γιάννης Συναγρίδας, ο Δημ. Ντάτσιος, ο Νίκος Μαρινάκης, ο Αχιλλέας Κοτάς που λαθεμένα αναφέρεται σαν τραυματίας στην μάχη στα Κοκκινόγια.

Μεγάλη προσφορά στο ΕΛΑΝ της περιοχής είχε ο ασυρματιστής Θανάσης Ματής,ο οποίος είχε αποσπαστεί από το 54ο Σύνταγμα σαν σύνδεσμος στο Αμερικάνικο κλιμάκιο και κύρια ευθύνη τις Βόρειες Σποράδες.

Η 4η μοίρα και η Ανεξάρτητη Μοίρα Μαλιακού πήραν μέρος στην διάσωση και φυγάδευση στην Σμύρνη εκατοντάδων Εβραίων. (Οι αριθμοί που αναφέρονται είναι από 600 έως 1000)

Η 4η Μοίρα του ΕΛΑΝ Πηλίου – Παγασητικού αποτελείτο από 9 μονάδες οι οποίες ήταν κατανεμημένες ως εξής:
IV/1 Νταμούχαρη
IV/2 Άι Γιάννης
IV/3 Μηλίνα
IV/4 Βένετο
IV/5 Γιάλτρα
IV/6 Σκιάθος
IV/7 Κυρά Παναγιά
IV/8 Παπά Νερό
IV/9 Αγιόκαμπος

Ανεξάρτητη Μοίρα Μαλιακού.

Υπαγόταν διοικητικά στην ΧΙΙΙ Μεραρχία του ΕΛΑΣ μέσω του Ανεξάρτητου Αποσπάσματος Ανατολικής Φθιώτιδας και έχοντας καπετάνιο τον Σωτήρη Μπεγνή και διοικητή τον Σόλωνα Γρηγοριάδη, με δύναμη 200 ανδρών.

10 Σεπτεμβρίου 1943. Τμήματα του Ανεξάρτητου Αποσπάσματος Ανατολικής Φθιώτιδας του ΕΛΑΣ, με βενζινόπλοια του ΕΛΑΝ αποβιβάστηκαν στην Εύβοια και αφόπλισαν την Ιταλική φρουρά της Αιδηψού. Όλο το Ιταλικό τάγμα με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη που είχε έδρα την Εύβοια μεταφέρθηκε στην Λοκρίδα με μεγάλη ποσότητα οπλισμού, πυρομαχικών, και νοσηλευτικού υλικού.
16 Ιουνίου 1944. Ένα από τα βενζινόπλοια του ΕΛΑΝ στον Μαλιακό κόλπο συνέλαβε γερμανικό επίταχτο πλοίο ανάμεσα στην ανατολική Φθιώτιδα και την Εύβοια στα στενά Πελασγίας.
26 Ιουνίου 1944. Σκάφη του ΕΛΑΝ στον Μαλιακό αιχμαλώτισαν το πετρελαιοκίνητο γερμανικό επίτακτο «Ταξιάρχης» που μετέφερε τρόφιμα για τις φρουρές των νησιών.
13 Ιουλίου 1944. Ναυμαχία του ΕΛΑΝ στον Μαλιακό κόλπο με δύο γερμανικά καταδιωκτικά. Νίκη του ΕΛΑΝ με τέσσερις Γερμανούς νεκρούς και οχτώ τραυματίες.
16 Ιουνίου 1944. Ένα από τα βενζινόπλοια του ΕΛΑΝ επιτέθηκε και συνέλαβε στα στενά των Ωρεών γερμανικό επίτακτο σκάφος με 7 Γερμανούς και 3 άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας. Πάρθηκαν λάφυρα ένα πολυβόλο και ατομικός οπλισμός των αιχμαλώτων.
8 Ιουλίου 1944. Ένα από τα βενζινόπλοια του ΕΛΑΝ συνέλαβε το γερμανικό επίτακτο πετρελαιοκίνητο ΆΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 90 τόνων και 60 ίππων φορτωμένο με 45000 οκάδες κρασί.
20 Ιουλίου 1944. Ένα βαριά εξοπλισμένο βενζινόπλοιο του ΕΛΑΝ σε σύγκρουση με δύο γερμανικά καταδιωκτικά, αφού εξανάγκασε το ένα σε φυγή, εμβόλισε το δεύτερο και κατά τη διάρκεια αγώνα σώματος προς σώμα με το πλήρωμά του είχε έναν νεκρό και οκτώ τραυματίες ενώ οι Γερμανοί είχαν τέσσερις νεκρούς και οκτώ τραυματίες. Ο νεκρός του ΕΛΑΝίτικου πληρώματος ήταν ο Ιταλός αντιφασίστας Φιλίππο Μαρτζόκο και ένας από τους τραυματίες ο επίσης Ιταλός Νταλίνο Νταβόλιο χειριστές ατομικού ολμίσκου Brixia.
21 Οκτωβρίου 1944. Άγημα του Ανεξάρτητου Στολίσκου Μαλιακού του ΕΛΑΝ σε συνεργασία με τμήμα του Ανεξάρτητου Αποσπάσματος Ανατολικής Φθιώτιδας και λόχου όλμων του 36ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, αιχμαλώτισε γερμανική μονάδα 85 ανδρών με δύο αξιωματικούς και τέσσερις υπαξιωματικούς που είχε καταφύγει στην Αργυρόνησο, ανάμεσα στο Τρίκερι και τη Βόρεια Εύβοια, ύστερα από τη βύθιση του πλοίου τους από συμμαχικά αεροπλάνα.

Στις δράσεις του ΕΛΑΝ της περιοχής ήταν και η βύθιση όλων των επιταγμένων από τους Γερμανούς καϊκιών καθώς και τα περίφημα τσιμεντένια πλοία σαν αυτό που θυμόμαστε μισοβυθισμένο στα Πευκάκια μέχρι το 1974 το οποίο όμως χτυπήθηκε από τα συμμαχικά αεροπλάνα στις 13-Οκτωβρίου του 44.
Το ΕΛΑΝ αποστρατεύθηκε όπως προέβλεπε η Συμφωνία της Βάρκιζας, Στις 18 Φλεβάρη 1945 εκδόθηκε πρωτόκολλο από το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ ( αρ. διαταγής 2778) που όριζε στις Μοίρες που θα παραδώσουν τον οπλισμό, τα πυρομαχικά και τα σκάφη τους. Στον Βόλο παρέδωσε στους Άγγλους εννιά σκάφη δύο από τα οποία ήταν μεγάλα μεταλλικά που οι Γερμανοί είχαν φέρει από τον Δούναβη.
Στις 25 Φλεβάρη 1945 το ΕΛΑΝ έπαψε να υπάρχει.
Οι διώξεις για τους άντρες του ήταν ίδιες με αυτές των αντρών του ΕΛΑΣ.

Πηγές:
Κείμενο του Απόστολου Κ. Αποστολάκη, που δημοσιεύτηκε στο https://www.facebook.com/simea2016/posts/1435535820121654
Στέφανος Σαράφης,
Μανώλης Γλέζος,
Νίτσα Κολιού,
4τομο συλλογικό ΣΤΑ ΑΡΜΑΤΑ, ΣΤΑ ΑΡΜΑΤΑ,
Δημ.Παπαδόπουλος,
Νίκος Στουρνάρας,
Γρ. Ρέντης,
Φοίβος Γρηγοριάδης,
Λάζαρος Αρσενίου,
Γρηγόρης Καρταπάνης,
Γιώργος Καρελάς,
Αφιερώματα εφημερίδων

Υ.Γ Ένα βιβλίο ολόκληρο θα μπορούσε να γραφτεί για την δράση του ΕΛΑΝ της περιοχής γιατί από όλες τις μοίρες είχε την μεγαλύτερη δραστηριότητα.