29-30/1/1944
Η πυρπόλησις του Κοσμά Κυνουρίας από τους Γερμανούς

Στην περίοδο της γερμανοϊταλικής, φασιστικής κατοχής (1941-1944) το χωριό έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Εθνική Αντίσταση, έλαβαν μέρος στον αγώνα κατά των κατακτητών 58 Κοσμίτες ως τακτικοί και 21 ως εφεδρικοί αντάρτες του ΕΛΑΣ.

Ο Κοσμάς την εποχή εκείνη αποτελούσε το δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ της Λακωνίας και της Αρκαδίας και λόγω της ιδιαίτερης ιδιομορφίας των περιοχών (ορεινές και δύσβατες), αλλά και του αρκετά μεγάλου πληθυσμού θεωρήθηκε "ανταρτοχώρι" και στρατηγείο των ανταρτών.

Στον Κοσμά έγινε στις 17/5/1943 η πρώτη ευρεία σύσκεψη Στελεχών του Ε.Α.Μ. στο Μοριά, καθώς και το Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου.

Στις 27/7/1943 οι Ιταλοί καραμπινιέροι της Κυνουρίας συνέλαβαν τραυματία στο χωριό Καστάνιτσα Άγγλο ασυρματιστή που τραυματίστηκε κατά την πτώση του με αλεξίπτωτο πιάσανε και τον γιατρό Ν. Μάστορη που τον περιέθαλπε καθώς και ένα ακόμα Άγγλο, η ομάδα Μεβεντάκη – Λάτση κτύπησε τους Ιταλούς και λευτέρωσε τους κρατουμένους, ο Ιταλός διοικητής Τριπόλεως Φεστούτσιο εκστράτευσε με διλοχία μελανοχιτώνων και καραμπινιέρων με βαριά όπλα και πολλά μουλάρια για να συλλάβει τους αντάρτες, στον Πάρνωνα οι αντάρτες τον περίμεναν, στο χωριό Κοσμά 44 ΕΛΑΣίτες και 12 πολίτες με δίκαννα έστησαν ενέδρα, μετά την μάχη οι Ιταλοί είχαν 86 νεκρούς μεταξύ των οποίων και ο Φεστούτσιο, 30 τραυματίες και 48 αιχμαλώτους, τα λάφυρα που αποκόμισαν οι αντάρτες ήταν ένας βαρύς όλμος, με 70 βλήματα, ένα πολυβόλο, 12 οπλοπολυβόλα, 6 αυτόματα, 170 ατομικά όπλα και πιστόλια, δύο ασύρματοι σφαίρες και χειροβομβίδες, ο ΕΛΑΣ είχε τραυματίες και ένα νεκρό πολίτη που σκοτώθηκε από κρυμμένο Ιταλό την άλλη μέρα όταν πήγε για πλιάτσικο στο πεδίο της μάχης. Μετά αυτή την μάχη και με τα λάφυρα που αποκόμισε ο ΕΛΑΣ η δύναμή του ανήλθε σε 300 μαχητές.

Στις 21/1/1944 Οι Γερμανοί έδωσαν μάχη με ένα τμήμα του ΕΛΑΣ (στη θέση Κορομπηλιά), το οποίο λόγω όγκου και της οργάνωσης του γερμανικού στρατού αναγκάστηκε να συμπτυχθεί προς τον Κοσμά. Οι Γερμανοί κατέλαβαν το χωριό, παρέμειναν 2-3 μέρες, λεηλάτησαν ότι βρήκαν, χωρίς να πειράξουν κανένα από αυτούς που είχαν απομείνει - (οι κάτοικοι είχαν εγκαταλείψει τα σπίτια τους, είχαν μείνει μόνο ηλικιωμένοι που δεν μπορούσαν να μετακινηθούν) - πυρπόλησαν το κτίριο του Δημοτικού Σχολείου κι έφυγαν άλλοι με κατεύθυνση τα Πελετά και άλλοι το Λεωνίδιο. Ετσι δημιουργήθηκε εσφαλμένα η αντίληψη ότι το χωριό διέφυγε του κινδύνου οριστικώς, οι κάτοικοι πήραν την απόφαση μετά την τριήμερη παραμονή σε σπηλιές να γυρίσουν σπίτια τους.

Η πιο τραγική ημερομηνία για τον Κοσμά είναι η 29-30 Ιανουαρίου 1944. Τότε οι Γερμανοί κατακτητές μαζί με τους συνεργάτες τους από τα Τάγματα Ασφαλείας της Λακωνίας αποφάσισαν να τιμωρήσουν τους Κοσμίτες για τη συμβολή τους στην Εθνική Αντίσταση κατά των κατακτητών. Πάνω στο βουνό του Πάρνωνα, σ' αυτό το χωριό γράφτηκε άλλη μία «μαύρη σελίδα» που θα έπρεπε να βαραίνει τη συνείδηση των Γερμανών και των ντόπιων συνεργατών τους.

Το Σάββατο το μεσημέρι της 29ης 'Ιανουαρίου, ένας εκκωφαντικός κρότος από έκρηξη βλήματος όλμου συγκλόνισε το χωριό, κι έπειτα κι άλλος κι άλλος στη δυτική πλευρά του.
Οι Γερμανοί, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί, είχαν ξανάρθει!... Τρόμος και αγωνία... «Οι Γερμανοί μας κύκλωσαν», κυκλοφόρησε σαν αστραπή...

Οι Γερμανοί έρχονταν από τα Πελετά και κτυπούσαν με τους όλμους από του «Λούβρου», ενώ η εμπροσθοφυλακή, απαρατήρητη, είχε φθάσει στη «Γαϊδουρόραχη». Και τότε μέσα στις εκρήξεις των όλμων, τους συριγμούς των σφαιρών, αλλόφρονες ξεχύθηκαν όλοι, προς την κατεύθυνση του Σχολείου.

Σε λίγο το χωριό είχε αδειάσει απ' όλους που μπορούσαν να τρέξουν. Έμειναν όμως αρκετοί ηλικιωμένοι, που μπροστά στους κροταλισμούς των πολυβόλων, τις εκρήξεις των όλμων, το παχύ στρώμα του χιονιού και το τσουχτερό κρύο, προτίμησαν τη ζεστή γωνιά τους, αδιαφορώντας για την τύχη που τους περίμενε...

Θαύμα πάντως αποτελεί ότι, σ' αυτό το ξέφρενο ξέσπασμα του πανικού και της φυγής, κανείς δεν κτυπήθηκε, ούτε από τα μυδράλια, ούτε από τους όλμους. Κανείς όμως ακόμη δεν ήξερε, ούτε αυτοί που είχαν ξεφύγει μέσα στα χιόνια, ούτε αυτοί που έμειναν, τι είχε γίνει! Υπάρχουν σκοτωμένοι... Ποιοι;... Μήπως κανένας δικός τους;...

Το Σαββατιάτικο εκείνο απόγευμα της 29ης Ιανουαρίου, τα πρώτα σπίτια της Κάτω Γειτονίας, που ο αριθμός τους, αμέσως, έδειξε τις διαθέσεις των Γερμανών, λαμπάδιασαν.
Ο Κοσμάς καιγόταν!...Ο Κοσμάς γινόταν παρανάλωμα του πυρός!...

"Ηρθαν από τη Κάτω Γειτονιά δε τους κατάλαβε κανείς πάνω που σουρούπωνε…μπαίναν στα υπόγεια με τα άχυρα μια πιστολιά και όλο το σπίτι λαμπάδιαζε…Εμείς πιάναμε το χιόνι και το ρίχναμε στις κόρδες του σπιτιού να σβήσουμε ό,τι προλάβουμε! Πετούσαμε τα ρούχα από τα παράθυρα για να τα γλιτώσουμε και περνούσε ο κόσμος και τα έπαιρνε. Σκυλιά να αρουλιούνται, παιδία να κλαίνε και μια βρώμα...καμένη σάρκα από τα ζά, που κάηκαν γιατί δε πρόλαβαν να τα λύσουν! Και εκεί πάνω στην ταραχή και τον πανικό ένα καρφί τρύπησε το πόδι μου...Πόνος! Πού γιατροί;...Πού φάρμακα τότε; Γι ΄ αυτό σου λέω ήθελε ο Θεός και ζήσαμε εμείς παιδάκι μου." Αφηγείται χαρακτηριστικά κάτοικος του χωριού.

Ο Κοσμάς πυρπολήθηκε και καταστράφηκε ολοκληρωτικά. Τα χρόνια περνάνε. Και το γεγονός της καταστροφής με φωτιά του χωριού Κοσμά Κυνουρίας απ' τα Γερμανικά στρατεύματα Κατοχής και τους ντόπιους συνεργάτες τους, έχει καταγραφεί απ' την ιστορία. Στις 29-30 Ιανουαρίου 1944 ο Κοσμάς πυρπολήθηκε. Απ' τα 505 σπίτια του χωριού κάηκαν τα 498.

Πηγές: kosmasarcadia.gr, leonidion.gr, arcadiaportal.gr