Γεράσιμος Θερμός του Γεωργίου (Τιλίλας)
και η μάχη της Πούντας (Ακτιο).

Ο Γεράσιμος Θερμός γεννήθηκε το 1918 στο χωριό Εγκλουβή Λευκάδας. Το 1939 τέλειωσε την παιδαγωγική Ακαδημία στα Γιάννενα και επιστρατεύτηκε. Έλαβε μέρος στον πόλεμο του '40 ως ανθυπολοχαγός Πεζικού.
Μετά την κατάρρευση του μετώπου ήρθε στο χωριό του και οργανώθηκε αμέσως στο ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο). Πιάστηκε από τους Ιταλούς και κρατήθηκε στις φυλακές Λευκάδας μαζί με άλλους χωριανούς του περίπου ένα χρόνο.
Βγαίνοντας από τη φυλακή εντάχθηκε στον εφεδρικό ΕΛΑΣ (Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός) και κατόπιν στον μόνιμο ΕΛΑΣ. Στην αρχή υπηρέτησε ως στρατιωτικός του Ανεξάρτητου Τάγματος Λευκάδας που υπάγονταν στην VII Ταξιαρχία του ΕΛΑΣ με πολιτικό τον δάσκαλο Γ. Λογοθέτη και καπετάνιο τον Στάθη Σταύρακα. Αργότερα, τον Αύγουστο του 1944, όταν το Ανεξάρτητο Τάγμα εντάχθηκε στο Σύνταγμα Ιονίων, ο Γεράσιμος Θερμός ήταν υπεύθυνος του II Γραφείου του Συντάγματος.
Ήταν μέλος του ΚΚΕ. Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας ήταν και αυτός καταδιωκόμενος.

Το φθινόπωρο του 1946 συμφωνήθηκε από το Αρχηγείο του ΔΣΕ και την Κομματική Οργάνωση Λευκάδας του ΚΚΕ, η ανάγκη σχηματισμού ένοπλου τμήματος, πιο συγκεκριμένα η δημιουργία Αρχηγείου Λευκάδας-Ξηρομέρου του ΚΚΕ, με προοπτική το τμήμα αυτό να προσπαθήσει να περάσει στην Ήπειρο και να ενωθεί με τμήματα του Δημοκρατικού Στρατού.
Μέχρι τον Ιούνιο του 1947 έκαναν πολλές προσπάθειες να πετύχουν το στόχο τους χωρίς να τα καταφέρουν, λόγω της έλλειψης χώρου για μεγάλους ελιγμούς και της τεράστιας πίεσης των χωροφυλάκων, των ΜΑΥδων και των κάθε λογής παρακρατικών.

Οι ένοπλοι καταδιωκόμενοι αγωνιστές με δύναμη γύρω στους 40 άντρες από τη Λευκάδα ενώνονται με δύναμη ανταρτών από το Ξηρόμερο και περνάνε στη δράση με διοίκηση τον Πάνο Γιαννούλη, Διοικητή, τον Λάκη Κατσαρό, στρατιωτικό και τον Κώστα Παπαδόπουλο, πολιτικό επίτροπο. Οι αντάρτες πέσανε σε μια ενέδρα των ταγματασφαλιτών στην περιοχή της Βόνιτσας και κατέφυγαν στο Περγαντί. Κράτος και παρακράτος σήμαναν συναγερμό συγκεντρώνοντας μεγάλη δύναμη από τη γύρω περιοχή και άρχισαν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις από τη Λευκάδα, Αμβρακικό, Περγαντί με επίκεντρο την περιφέρεια Βόνιτσας.

Τέλη Ιουνίου 1947 (22 Ιούνη του 1947) στην προσπάθειά τους να φύγουν για την Ήπειρο, κλείστηκαν από τους υπερδεκαπλάσιους διώκτες τους στην ακρογιαλιά της Πούντας (Άκτιο). Εκεί δόθηκε η «Μάχη της Πούντας». Οι αντάρτες του ΔΣΕ, καταπονημένοι από τη μάχη, τη δίψα και το θάνατο ανταρτών στη μάχη αναγκάστηκαν σε υποχώρηση και διαφυγή από την περιοχή. Σε αυτή τη μάχη σκοτώθηκε το μεγαλύτερο μέρος της ομάδας Λευκαδιτών του Αρχηγείου Ξηρομέρου-Λευκάδας του ΔΣΕ, μαζί με αυτούς έπεσε πολεμώντας και ο θρυλικός δάσκαλος Γεράσιμος Θερμός.

Η μάχη της Πούντας (Ακτιο)

Με τη διάλυση του ΕΛΑΣ και την έλευση της Εθνοφυλακής στο νησί της Λευκάδας, ξεκίνησαν άμεσα και οι διώξεις κατά του πληθυσμού του νησιού που στήριξε και εντάχθηκε στο ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και την ΕΠΟΝ, και σαφώς και ενάντια στα μέλη του ΚΚΕ.

Στο δικαστήριο της Λευκάδας, όπου σέρνονταν κομμουνιστές και αγωνιστές, τακτικός μάρτυρας κατηγορίας υπήρξε ο δωσίλογος του Ξηρομέρου, Πάνος Βέρης, παραδεχόμενος μάλιστα σε μια δίκη, σε στενό του συνεργάτη, ότι ένας από τους τρεις κατηγορούμενους "πήγε τσάμπα". Ο πρώην δωσίλογος είχε πλέον αναχθεί σε μεγαλοπαράγοντα της πολιτικής, αλλά και οι εναπομείναντες ένοπλοι της ΕΟΝΝ, που και αυτή είχε συνεργαστεί με τον κατακτητή σε σημαντικό βαθμό, ξεκίνησαν να ξεθαρρεύουν και να κυκλοφορούν ένοπλοι και προκλητικοί σε όλο το νησί.

Ωστόσο, πολλά μέλη και στελέχη του ΚΚΕ, του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ αρνήθηκαν να συρθούν σε δίκες σκοπιμότητας ή να δολοφονηθούν από κάποιο ένοπλο παρακρατικό και ξαναπήραν το δρόμο του βουνού. Επικεφαλής αυτών των ομάδων ενόπλων καταδιωκόμενων αγωνιστών υπήρξε ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ, Πάνος Γιαννούλης και ο Νίκος Γαζής-Παπλαγιάννης, επικηρυγμένοι και οι δύο, για 40.000.000. και 25.000.000 δραχμές, αντίστοιχα. Έδρα της ομάδας υπήρξαν τα ορεινά χωριά, κοντά στην πόλη του νησιού, ενώ και εντός αυτής, η ομάδα μπορούσε να υπολογίζει στο τεράστιο λαϊκό της έρεισμα. Ο Πάνος Γιαννούλης και η ομάδα του μπορούσαν με σχετική ευκολία να εισέρχονται και να εξέρχονται της πόλης, ενώ οι όποιες προσπάθειες της Χωροφυλακής να τους συλλάβουν απέβησαν άκαρπες.

Αργότερα, η ομάδα Γιαννούλη θα μετονομαστεί σε Αρχηγείο Ξηρομέρου-Λευκάδας του ΔΣΕ, με επικεφαλής της τον Πάνο Γιαννούλη, για τη Λευκάδα και το Λάκη Κατσαρό για το Ξηρόμερο, και έχοντας πολιτικό της επίτροπο, τον Κώστα Παπαδόπουλο.

Παρόλα αυτά, το 1947 έφερε σημαντική όξυνση των ενόπλων συγκρούσεων του Εμφυλίου και την ανάγκη για την έξοδο των ανταρτών, προς το Ξηρόμερο, καθώς η δράση τους στη Λευκάδα, αφενός ήταν αναγκαστικά περιορισμένη, αφετέρου δεν θα μπορούσε να συνεχίζεται επ' άπειρο, με κάποιο σοβαρό αποτέλεσμα. Η διεκπεραίωση τελικά της λευκαδίτικης ομάδας στο Ξηρόμερο θα γίνει τον Μάη του 1947. Αφού ενωθεί με τους Ξηρομερίτες αντάρτες θα σχεδιάσουν τη μετάβασή τους στην Ήπειρο, με σκοπό την ένταξή τους, στα εκεί τμήματα του ΔΣΕ.

Ύστερα από διάφορες συγκρούσεις με χωροφύλακες και χίτες στην ευρύτερη περιοχή της Βόνιτσας και του Ξηρομέρου οι αντάρτες για να αποφύγουν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των αντιπάλων, για τους οποίους είχε σημάνει γενικός συναγερμός, θα αναγκαστούν να χωριστούν σε δύο τμήματα. Το λευκαδίτικο τμήμα θα καταφύγει στην Πούντα του Ακτίου, στις 22 Ιουνίου, με σκοπό να περάσει ξανά στην Λευκάδα όπου ήξερε καλά τα μέρη και είχε την στήριξη του ντόπιου πληθυσμού. Εκεί εντοπίστηκαν από τους αριθμητικά υπέρτερους αντιπάλους και αναγκάστηκαν να χωριστούν σε μικρές ομάδες και να σκορπιστούν σε διάφορες κατευθύνσεις για να διαφύγουν από τον κλοιό.

Οι αριθμοί και ο οπλισμός του αντιπάλου ήταν σαφέστατα υπέρτερος, καθώς εκτός από τις δυνάμεις Χωροφυλακής της Λευκάδας, ενάντια στους αντάρτες είχαν κινηθεί και περίπου 70 ένοπλοι παρακρατικοί της πρώην ΕΟΝΝ (20 άνδρες του Καλατζή, 7 άνδρες του Νικολάρα, 15 άνδρες του Αχείμαστου, 10 του Καραγιάννη και 15 του οπλαρχηγού Τεπέλα). Στην μάχη σκοτώθηκαν αρκετοί μαχητές του ΔΣΕ ενώ την ίδια κατάληξη θα είχε λίγο αργότερο, ύστερα από προδοσία, και ο θρυλικός διοικητής του Αρχηγείου Πάνος Γιαννούλης στην προσπάθειά του να διαφύγει με δύο συναγωνιστές του, δια θαλάσσης.

Ως απάνθρωπη πράξη του αντιπάλου έχει μείνει στη μνήμη του λευκαδίτικου λαού ο αποκεφαλισμός εφτά μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού που τους κρέμασαν τα κεφάλια στο Πεντοφάναρο της κεντρικής πλατείας της πόλης της Λευκάδας. Οι εφτά αγωνιστές ήταν: Νίκος Γαζής (Παπλογιάννης), Κώστας Ζακυνθινός (Ρέντζος), Γεράσιμος Θερμός (Τιλίλας), Γιάννης Κοντογεώργης (Μπαλέρτας), Ζώης Παπαδόπουλος, Τάσος Θ. Μανωλίτσης (Βρακάς) και Μίνος Παναγιώτης (κομματικός υπεύθυνος από τη Μερόπη Πωγωνίου Ιωαννίνων).

Πηγές: Τάσος Κονιδάρης, Η Λευκάδα, στη σκιά του Εμφυλίου Πολέμου 1943-1947, Σιδέρης, Αθήνα 1984.
Σμύρνη Μαραγκού, Η Λευκάδα στη δίνη της Κατοχής και του Εμφυλίου, Ελληνική Ευρωεκδοτική, Αθήνα 1986.
kokkinosfakelos.blogspot.com/2021/07/blog-post.html