Ο ΕΛΑΣ παρελαύνει στην πλατεία Αιμιλιανού στα Γρεβενά, 25η Μαρτίου 1943
Στις 24 Μαρτίου 1943 οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ απελευθερώνουν τα Γρεβενά από τους Ιταλούς και παρέλασαν την 25η Μαρτίου 1943, μια μέρα μετά δηλαδή, στην κεντρική πλατεία Αιμιλιανού. Έτσι η πόλη γίνεται η δεύτερη πόλη που απελευθερώνεται σε όλη την Ευρώπη από τις δυνάμεις του Άξονα (είχε προηγηθεί στις 11/3/1943 η απελευθέρωση της Καρδίτσας).
Η απελευθέρωση από τις γερμανικές κατοχικές δυνάμεις ήταν το επιστέγασμα των μαχών του Σχίνοβου και του Φαρδύκαμπου-Σιάτιστας, στις 6 Μαρτίου 1943, η όπου ο ΕΛΑΣ αιχμαλώτισε το ιταλικό Τάγμα των Γρεβενών (603 άνδρες με 3 πυροβόλα).
Η μεγάλη νίκη γιορτάστηκε και τραγουδήθηκε από τον λαό μας με το τραγούδι:
Ελεύθερο είναι το Τσοτύλι, Νεάπολη και Γρεβενά
τα πήραν οι αντάρτες πάλι με την γενναία τους καρδιά
……………….
και εξακόσιοι τρεις πιάστηκαν παρ’ ευθύς
και πάνε στο Ζουπάνι να τους δεις.
Οι Γερμανοί δεν επεδίωξαν να καλύψουν το κενό μετά την ήτα των Ιταλών και την απομάκρυνση τους από τις επαρχίες Γρεβενών και Βοΐου, παρότι διέθεταν μονάδα στην Κοζάνη. Τα υπολείμματα του ιταλικού τάγματος, οι καραμπινιέροι και οι μαθητές του ρουμανικού Γυμνασίου μαζί με 103 οικογένειες ρουμανιζόντων εγκατέλειψαν την πόλη και οι μεν ένστολοι εντάχθηκαν σε διάφορες ιταλικές μονάδες οι δε ρουμανίζοντες με τους μαθητές εγκαταστάθηκαν με μέριμνα των κατοχικών αρχών και του Ρουμανικού Προξενείου στη γερμανοκρατούμενη Θεσσαλονίκη.
Το γεγονός αυτό το εκμεταλλεύτηκε το ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και επέβαλε το δικό του «Κράτος» στην περιοχή της Βόρειας Πίνδου, την «Ελεύθερη Ελλάδα», με όρια από την Καλαμπάκα μέχρι την Καστοριά και Κόνιτσα προς Βορρά. Η ευθύνη για τη στρατιωτική ασφάλεια της «Ελεύθερης Ελλάδας» είχε ανατεθεί στην 9η Μεραρχία του ΕΛΑΣ, η οποία είχε την έδρα της στον Πεντάλοφο Βοΐου Κοζάνης.
Στις 5 Ιουλίου 1943 (σύμφωνα με τον κ. Χρήστο Βήττο) ή στις 15 Ιουλίου (σύμφωνα με τον κ. Στράτο Δορδανά) τα ναζιστικά στρατεύματα επέστρεψαν πυρπολώντας και λεηλατώντας την πόλη, καταστρέφοντας 125 εμπορικά καταστήματα και 350 κτίρια, όπως η Μητρόπολη, το Γυμνάσιο, το Οικοτροφείο, το Νοσοκομείο και το δικαστικό μέγαρο.
Τα Γρεβενά μετά την πυρπόληση
Οι Γερμανοί, εξαιτίας της εμπλοκής των δυνάμεών τους σε πολλά μέτωπα της Ευρώπης, προέβλεπαν ότι σε σύντομο χρονικό διάστημα θα αποχωρούσαν από την Ελλάδα, γι’ αυτό ήθελαν να διατηρήσουν ασφαλή τα δρομολόγια σύμπτυξης προς την Αλβανία και τη Γιουγκοσλαβία από τυχόν επιδρομές των Ελασιτών της Δυτικής Μακεδονίας.
Από τις 3 έως στις 15 Ιουλίου 1944 ξεκίνησε η φοβερότερη επίθεση αντιποίνων των Γερμανών με το όνομα «Σταυραετός». Το 8ο Σύνταγμα των SS με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Χέλμουτ Βέρνερ και τη συνεργασία του ντόπιου συνεργάτη τους Μιχάλαγα, επιτίθενται, εκτελούν αμάχους με το φρικτότερο τρόπο, καίνε και λεηλατούν όλα τα χωριά που βρίσκονται στο δρόμο τους. Θέλοντας ακόμη να εκδικηθούν για την αντιστασιακή δράση, εξαπολύουν νέα επίθεση στις 31 Ιουλίου 1943 με το 2ο Τάγμα του 2ου Συντάγματος «Βαγδεμβούργου» και με τη βοήθεια του ντόπιου συνεργάτη τους Πούλου.
Απ’ όπου περνούσαν, για αντίποινα, εκτελούσαν αμάχους, καίγανε και λεηλατούσαν τα χωριά μας. Μάχες με τον ΕΛΑΣ έγιναν στο Μεγάλο Σειρήνι και στην Κιβωτό. Αφού στη συνέχεια έκαναν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή των Βεντζίων, στις 7 Σεπτεμβρίου 1943 κατέλαβαν τα Γρεβενά που είχαν εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους.
Τον Οκτώβριο του 1943 πραγματοποιούν νέα εκκαθαριστική επιχείρηση στην Πίνδο με στρατιώτες του 98ου Συντάγματος. Όσα χωριά βρέθηκαν στο πέρασμά τους παραδόθηκαν στις φλόγες, ενώ όσοι κάτοικοι έπεφταν στα χέρια τους εκτελούνταν με φρικτό τρόπο.
Βαρύς ο φόρος του αίματος για τους Γρεβενιώτες, στον αγώνα τους για ελευθερία. Σύμφωνα με τον κ. Χρήστο Βήττο 446 άμαχοι Γρεβενιώτες εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς και Ιταλούς (ο κ. Στράτος Δορδανάς αναφέρει ότι μόνο στην επιχείρηση «Σταυραετός» εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς 557 άμαχοι Γρεβενιώτες). Συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν 1616 Γρεβενιώτες. Το τέλος της κατοχής βρήκε τα Γρεβενά ολοκληρωτικά κατεστραμμένα. Σχεδόν τα μισά χωριά του νομού, μαζί και οι πόλεις Γρεβενών και Δεσκάτης κάηκαν ολοσχερώς, καθιστώντας το νομό έναν από τους πιο μαρτυρικούς νομούς της Ελλάδας στην περίοδο της κατοχής.
Η πόλη υπήρξε και θέατρο του εμφυλίου πολέμου, καθώς τον Ιούλη του 1947, μετά από αποτυχημένη επίθεση του ΔΣΕ, η πόλη πλημμύρισε από πτώματα ανταρτών. Υπήρξε επίσης χώρος υποδοχής 12.000 περίπου "συμμοριόπληκτων" δηλαδή κατοίκων των γύρω χωριών που ξεσπιτώθηκαν από το μοναρχοφασιστικό κράτος ώστε να στερήσουν από το ΔΣΕ εφεδρείες, πληροφοριοδότες και ανεφοδιασμό. Όπως και η υπόλοιπη ύπαιθρος, έτσι και η επαρχία των Γρεβενών δε συνήλθε ποτέ από αυτό το βίαιο πλήγμα στον οικιστικό ιστό της περιοχής, με το τελειωτικό χτύπημα να έρχεται βέβαια μεταπολεμικά με το κύμα της μετανάστευσης στο εξωτερικό.
Πληροφορίες πήραμε από: ΚΑΤΙΟΥΣΑ
Γρεβενιώτης-ηλεκτρονική εφημερίδα
Χρήστος Βήττος, "ΤΑ ΓΡΕΒΕΝΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ"
Δορδανάς Στράτος, «Οι γερμανικές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή των Γρεβενών, 1943-1944»
ή να το εκτυπώσετε (Εκτύπωση)
Αν σας άρεσε το άρθρο, μπορείτε να το διαδώσετε