Στέλιος Kασιμάτης (1920 – 1992),
ο φωτογράφος της εξορίας

Ο Στέλιος Kασιμάτης (1920 – 1992) γεννήθηκε στον Πειραιά (Άγ. Bασίλης) από τον Μανώλη και την Ανθή. Ο πατέρας του ανάπηρος τραυματίας από τους Βαλκανικούς Πολέμους, η μητέρα του νοσοκόμα. Σπούδασε στον Πειραιά. Ασχολήθηκε με το ποδόσφαιρο και το πόλο ως τερματοφύλακας στα εφηβικά του Εθνικού Π. ενώ είχε παίξει λίγες φορές και στην πρώτη ομάδα. Πήγε στη Σχολή Μηχανικών του “Πειραϊκού Συνδέσμου” όπου τελείωσε παίρνοντας αρκετά βραβεία σχεδίασης και τεχνικής επιμέλειας. Στο τέλος πήρε υποτροφία για την Ιταλία αλλά η μητέρα του δεν τον άφησε να πάει. Ένα δύο χρόνια πριν τον πόλεμο προσελήφθη στο Κρατικό Εργοστάσιο Αεροπλάνων στο Χασάνι (Π. Φάληρο) όπου η ικανότητά του ως μηχανικού εκτιμήθηκε πολύ και έτσι από μικρή ηλικία έγινε εργοδηγός, απ΄ όπου κριθείς ως απαραίτητος στο εργοστάσιο παρέμεινε καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου.

Στην κατοχή έφυγε από το KEA αρνούμενος να συνεργαστεί με τους Γερμανούς και Ιταλούς κατακτητές και πήγε ως τεχνικός συντήρησης στο Ασκληπιείο της Βούλας. Εκεί οργανώθηκε στον EΛAΣ-EAM της Βούλας όπου έγινε ο Καπετάνιος διοικητής του λόχου της. Πήρε μέρος σε μάχες-σαμποτάζ ενάντια στους κατακτητές. Πολέμησε με το λόχο του στη μάχη της Αθήνας(A΄ Tάγμα EΛAΣ) εναντίον της εγγλέζικης επέμβασης. Συνελήφθη με προδοσία στη Bούλα το 1946 ακολουθώντας την τραγική μοίρα χιλιάδων παρτιζάνων. Στην μετέπειτα πορεία γράφεται ουσιαστικά η μαρτυρική φωτογραφική του διαδρομή. Στην Ικαρία έχει φωτογραφική μηχανή μαζί του και κατόπιν με τη βοήθεια από συγκρατούμενο-συναγωνιστή, παλιό φωτογράφο αρχίζει να εμφανίζει και να εκτυπώνει φιλμ και φωτογραφίες παραγγέλνοντας χαρτιά και χημικά από την Αθήνα, μυστικά. Χρησιμοποιεί τη φωτογραφική του μηχανή ως μεγεθυντήρα και εκτυπώνει πότε με το φως του ήλιου ή της συννεφιάς. Είχε ως αποθηκευτικό χώρο διπλό πάτο στη βαλίτσα του. Κάποια αρνητικά διασώθηκαν. Πολλές φωτογραφίες του προσπάθούν να δώσουν κουράγιο στους γονείς του, χαμογελαστός στέλνει μαθήματα ανθρωπιάς γράφοντας πάντα με αισιοδοξία στο πίσω μέρος τους. «Εδώ ψαρεύω με το καλάμι, αλλά δεν έπιασα ψάρια» γράφει σε μια από αυτές. Ο αγώνας του ανθρώπου που ήταν ο Στέλιος Κασιμάτης θα γνωρίσει την τελική του κορύφωση με την μεταγωγή του στην Μακρόνησο. Πρώτα στέλνεται στο Δ΄ τάγμα πολιτικών εξορίστων και από εκεί στο Β’ ΕΤΟ/ΕΣΑΙ 7ος λόχος αμετανόητων όπου και βασανίζεται φρικτά από τους κτηνάνθρωπους των Α.Μ. Μια και μοναδική του φωτογραφία δείχνει έναν βασανισμένο άνθρωπο που κοιτά φοβισμένος τον φακό. Ο Στέλιος Κασιμάτης υφίσταται λόγω των βασανιστηρίων, σοβαρό ψυχολογικό και σωματικό σοκ και μεταφέρεται στο νοσοκομείο Δαφνί, απ’ όπου παίρνει και το απολυτήριό του.

Ατενίζωντας την θάλασσα κατάφερε κάπως να συνέλθει. Άρχισε να φτιάχνει αεροπλανάκια από τενεκέδες και τα πουλούσε για χαρτζιλίκι… Και μετά ξαναφωτογραφίζει. (Tην πρώτη RETINA του ’50 που ήρθε στην Ελλάδα την είχε ο Στέλιος). Άνοιξε ένα φωτογραφείο στην οδό Eμμ. Μπενάκη.

Ένας φωτογράφος όμως που συνεχώς καταδιώκεται εξαιτίας της ιδεολογίας του στα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν τον Ελληνικό εμφύλιο, είναι σχεδόν αδύνατο να μπορέσει να κάνει σωστά τη δουλειά του. Ακολουθούν φωτογραφικές περιπλανήσεις – αποστολές στην Αθήνα, στον Πειραιά, σε νησιά της Δωδεκανήσου, σε δουλειές της “Αυγής”, σε συγκεντρώσεις εργατικές, σε νοσοκομεία, σε σχολεία, σε εργασιακούς χώρους, στις φτωχο-γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά. Οπλισμένος με καινούργια μηχανή Rolleiflex δώρο της γυναίκας και συντρόφου της ζωής του Ασπασίας, αγωνίζεται σκληρά για την επιβίωση σε ένα κόσμο κοινωνικών φρονημάτων και φτώχειας.

Φωτογραφίζει εργάτες και εργάτριες, οικοδόμους, φωτογραφίζει την ζωή και της δυσκολίες της σε όλες της τις εκφάνσεις. Αγωνίζεται να καταφέρει να ζήσει αξιοπρεπώς σε μια κοινωνία που τόσο πολύ τον κυνήγησε αυτόν και τόσους άλλους. Τα καλοκαίρια φωτογραφίζει λουόμενους στις παραλίες της Βούλας, της Γλυφάδας, της Βουλιαγμένης, στο Καβούρι. Φωτογράφισε την Μελίνα, την Τζοζεφίν Μπαίκερ, τύπωσε για την Ελένη Βλάχου, τον Κίτσο Τεγόπουλο, για τους Αφούς Αλικιώτη, τον Νίκο Δαμιανό. Παράλληλα δούλεψε στον παράνομο μηχανισμό του KKE.

Η ταλαιπωρία με την υγεία του σε συνδυασμό με τις διώξεις που υφίσταται τον κάνουν να μην μπορεί να αξιοποιήσει το ταλέντο του. Φίλοι του ο Θωμάς Νικολέρης, οι Αδελφοί Τσέλιου, ο Βαγγέλης Μπουμπαγατζόγλου, οι Φαρασόπουλοι, ο Καλαβρέντζος, οι Αδελφοί Τσακναρίδη, o Κατσάρης και άλλοι παλιοί συνάδελφοι.

Ο Στέλιος Kασιμάτης ασχολήθηκε επίσης με το φιλοτελισμό όπου η μεθοδικότητα και η βαθιά γνώση του αντικειμένου, τον έκανε γνωστό ως μελετητή του γραμματόσημου. Έγραψε πολλά άρθρα και μελέτες στην “Eλληνική Φιλοτέλεια”. Οι μελέτες διακρίθηκαν με ελληνικά και ξένα βραβεία. Το μικρόβιο όμως της φωτογραφίας υπάρχει πάντα μέσα του και μέχρι το τέλος της ζωής του. Πέθανε στην Αθήνα το 1992.

Οι φωτογραφίες του της εξορίας με μικρές ιδιόχειρες αφηγήσεις στο πίσω μέρος, που ενώ φαινομενικά περιγράφουν απλές καθημερινές σκηνές, όταν τοποθετηθούν στη συγκεκριμένη πολιτικοοικονομική και κοινωνική διάσταση της εποχής αποκαλύπτουν με δραματικό τρόπο τα αποτελέσματα της ανθρώπινης μισαλλοδοξίας.

Η απλότητα της περιγραφής της ζωής κόντρα στην κατάχρηση της εξουσίας. Μια φωτογραφία με διπλό χρηστικό ρόλο, αποτυπωμένο και στις δύο όψεις του χαρτιού, μπρος- πίσω, μαζί εικόνα και κείμενο, διαμορφωμένη σε αποκαλυπτική αφήγηση ντοκουμέντου. Μια φωτογραφία με δυναμική καταγγελίας, που απειλεί αλλά και απειλείται, και γι' αυτό πρέπει να φυγαδευτεί στο μυστικό διπλό πάτο μιας βαλίτσας για να διασωθεί και να λειτουργήσει πολύ αργότερα, ως ένα σημαντικό στοιχείο επιστημονικής μελέτης. Μια πρωτοποριακή αφήγηση που καταφέρνει να τοποθετήσει τη φωτογραφία ντοκουμέντου σε κυρίαρχη θέση στην επιστημονική μελέτη για την έρευνα της Ιστορίας. Και συνάμα κατοχυρώνει το σημαντικό ρόλο που έχουν και οι μελετητές φωτογράφοι ιστορικοί αυτής της περιόδου.

ΥΣ.Ευχαριστίες για τις πληροφορίες στον φωτοεικαστικό και μελετητή της ιστορίας της φωτογραφίας Μανώλη Κασιμάτη/ φωτογραφίζοντας