ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΛΗΝΟΣ
Ο μεγάλος δάσκαλος, ο κομμουνιστής ηγέτης.

Από το 1911 που επιστρέφει στην Ελλάδα ως τα 1943 που πεθαίνει ο Δ. Γληνός εμφανίζει με τη δράση του ένα κολοσσιαίο σε όγκο και ποιότητα πνευματικό έργο. Στα 1912 εμπνέει στο Κόμμα των Φιλελευθέρων την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, που όμως ποτέ δε θα αφήσει η αντίδραση να γίνει νόμος του κράτους. Θα την κυκλοφορήσει όμως αργότερα ο ίδιος σε βιβλίο υπό τον τίτλο «Ενας άταφος νεκρός»(5).

Στα 1917 η κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης υπό τον Ε. Βενιζέλο τον διορίζει στη θέση του προέδρου του εκπαιδευτικού συμβουλίου του υπουργείου Παιδείας. Από τη θέση αυτή ο Γληνός συντάσσει το ιστορικό διάταγμα της 1/5/1917 για την εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας στα σχολεία. Κι όταν η κυβέρνηση αυτή εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, ο Γληνός ως εκπαιδευτικός σύμβουλος και ΓΓ του υπουργείου Παιδείας επιχειρεί να εφαρμόσει τη γλωσσική μεταρρύθμισή του σε ολόκληρη τη χώρα, με αποτέλεσμα να συναντήσει την αντίδραση της ντόπιας ολιγαρχίας και τελικά να παραιτηθεί από τη δημόσια θέση του, για να συνεχίσει τους αγώνες του από άλλο μετερίζι, από τη θέση του προέδρου και του ηγετικού στελέχους του εκπαιδευτικού ομίλου.

Το 1922 ο Γληνός ξαναγύρισε στο υπουργείο Παιδείας και το 1924 ανέλαβε τη διεύθυνση της Παιδαγωγικής Ακαδημίας απ' όπου και διώχθηκε το 1926 από την παγκαλική δικτατορία.

Το πέρασμα στις σοσιαλιστικές ιδέες

Ο Γληνός εκδηλώνεται ανοιχτά υπέρ των σοσιαλιστικών ιδεών στα 1927, όταν στον εκπαιδευτικό όμιλο συγκρούονται δύο ομάδες(6): η σοσιαλιστική που είναι και πλειοψηφούσα με επικεφαλής τον ίδιο και η αστική με επικεφαλής τους Δελμούζο - Τριανταφυλλίδη. Από τη σύγκρουση επήλθε διάσπαση, αφού η μειοψηφούσα ομάδα αποχώρησε και ο εκπαιδευτικός όμιλος προσανατολίστηκε οριστικά προς το σοσιαλισμό. Αυτή την περίοδο ο Γληνός διευθύνει τα Περιοδικά «Αναγέννηση» (1926-1928) και «Νέος Δρόμος» (1928-1929).

Αν και για πολλά χρόνια βρισκόταν κοντά στο ΚΚΕ, ο Δ. Γληνός μπήκε στις γραμμές του το 1935(7). Προηγουμένως, όμως, είχε προσφέρει σπουδαία δουλιά είτε συνεργαζόμενος με το περιοδικό της κομμουνιστικής διανόησης «Νέοι Πρωτοπόροι» είτε αρθρογραφώντας σε εφημερίδες και περιοδικά. Εκπληκτικές είναι οι μελέτες του για την πνευματική αντίδραση του τόπου, για την εκπολιτιστική επανάσταση, για τη φιλοσοφία του Χέγκελ κ.ά. που δημοσιεύτηκαν στους «Νέους Πρωτοπόρους» όπως και μια σειρά εκλαϊκευτικών δημοσιευμάτων για την ΕΣΣΔ, που δημοσίευσε στην εφημερίδα «Νέος Κόσμος» απ' αφορμή την επίσκεψή του στη Μόσχα το 1934, όπου παρακολούθησε το Συνέδριο των Σοβιετικών διανοουμένων.

Σ' ένα βιογραφικό του σημείωμα - γραμμένο το 1936 - ο Δ. Γληνός αξιολογούσε ως εξής τη ζωή και το έργο του(8):
«Οι κεντρικές πράξεις της ζωής μου είναι τρεις:
1) Η Θεσσαλονίκη και η δημοτική γλώσσα στα σκολειά.
2) Η διάσπαση του εκπαιδευτικού ομίλου και η διακήρυξη του 1927.
3) Ο κομμουνισμός».

Στις εκλογές του 1936 ο Δ. Γληνός εκλέχτηκε βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου και μ' αυτή του την ιδιότητα ανέπτυξε πλούσια δραστηριότητα για τα λαϊκά προβλήματα. Γι' αυτό και το καθεστώς της 4ης Αυγούστου τον εξόρισε αρχικά στην Ανάφη, στη συνέχεια τον έκλεισε στην Ακροναυπλία (1936-1938), κατόπιν τον ξαναεξόρισε στη Σαντορίνη και τελικά λόγω της κλονισμένης υγείας του υποχρεώθηκε να τον μεταφέρει στην Αθήνα και να του επιβάλει κατ' οίκον περιορισμό, κάτι που ο Γληνός το εκμεταλλεύτηκε για διανοητική εργασία, όπως άλλωστε έκανε και στο διάστημα που ήταν στη φυλακή ή στην εξορία.

Οταν η Ελλάδα βρέθηκε υπό φασιστική κατοχή, η Ασφάλεια παρέδωσε το Γληνό στους Ιταλούς κατακτητές, οι οποίοι όμως υποχρεώθηκαν να τον απολύσουν ως άρρωστο. Ετσι ο Γληνός συνδέθηκε γρήγορα με το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης και το ΚΚΕ και το Δεκέμβρη του 1942, στη Δεύτερη Συνδιάσκεψη του Κόμματος, εκλέχτηκε στην ΚΕ και στο ΠΓ και λίγο αργότερα στη Γραμματεία του ΠΓ.

Ο Γληνός πρόσφερε τεράστια υπηρεσία ως πολιτικός ηγέτης και ως διανοητής στο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης. Αρθρογραφούσε συχνά στο «Ριζοσπάστη» και στην ΚΟΜΕΠ και συνέβαλε τα μέγιστα στην καθοδήγηση του αγώνα του ελληνικού λαού. Αλλά και τίποτα απ' όλα αυτά να μην έκανε, πάλι θα ξεχωρίζαμε την προσφορά του. Είναι ο συγγραφέας ενός εκ των σημαντικότερων ντοκουμέντων την ιστορίας αυτού του τόπου. Είναι ο άνθρωπος που έγραψε το φλογερό βιβλιαράκι «ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΙ ΘΕΛΕΙ ΤΟ ΕΑΜ»(9). Μιλώντας στο πολιτικό μνημόσυνο του Δ. Γληνού, στη δεύτερη επέτειο από το θάνατό του, ο Πέτρος Ρούσος είχε πει χαρακτηριστικά για τη δράση του μεγάλου διανοητή στα χρόνια της Αντίστασης(10):
«Ο Γληνός εστάθηκε μια από τις κεντρικές μορφές αυτής της Εθνικής μας Αντίστασης, που ήταν κάτι παραπάνω από αντίσταση: ήταν εξόρμηση και ανάταση. Ζωντανά ηχούν τα μαχητικά συνθήματα στο βιβλιαράκι του "Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ". Ο Γληνός εστάθηκε σκαπανέας της Αντίστασης, διαφωτιστής και αγωνιστής από την πρώτη στιγμή ως την ύστατη πνοή της ζωή του. Στάθηκε ο μεγάλος δάσκαλος της νεολαίας μας, που πρώτη πρέπει να φρονηματιστεί από το παράδειγμά του».

Προσεγγίζοντας με το θάνατο

Ο Δ. Γληνός έφυγε από τη ζωή σε μια στιγμή που ετοιμαζόταν να προσφέρει τη μεγαλύτερη, ίσως, υπηρεσία στο λαό και στο Κόμμα, σε μια περίοδο μεγάλης πνευματικής παραγωγής. «Ο Γληνός - γράφει ο Π. Κόκκαλης(11) - αυτούς τους τελευταίους μήνες που πλησίαζε ο χαμός του, έβλεπε ότι ερχόταν η ώρα για να ολοκληρώσει τη μεγαλειώδη προσπάθεια. Η ζωή του έπαιρνε έτσι μια δραματική έξαρση. Δούλευε εντατικά και όσοι είχαν την ευτυχία να συνεργαστούνε μαζί του, νιώθανε τη λαχτάρα του για την υλική και πνευματική προκοπή του λαού, για τη δημιουργία ενός πραγματικού νεοελληνικού πολιτισμού».

Ο θάνατος βρήκε το Δ. Γληνό τη στιγμή που το ΚΚΕ και το ΕΑΜ προετοίμαζαν τη συγκρότηση της Κυβέρνησης του Βουνού με πιθανό υποψήφιο για τη θέση του Προέδρου τον ίδιο(12). Αλλά κι αν δεν αναλάμβανε αυτά τα καθήκοντα, κανείς δεν αμφιβάλλει πως στην Κυβέρνηση του Βουνού θα είχε εξέχουσα θέση. Αλλωστε το ΚΚΕ τον είχε ορίσει βασικό εισηγητής στην 10η Ολομέλεια της ΚΕ του, ώστε «με βάση τα αποτελέσματα των επαφών και διαπραγματεύσεων που θα γίνονταν στο μεταξύ και τις γενικότερες εξελίξεις θα πρότεινε τον άμεσο σχηματισμό του κεντρικού καθοδηγητικού οργάνου στην Ελεύθερη Ελλάδα»(13).

Ο Δ. Γληνός πέθανε πάνω στο χειρουργικό τραπέζι του γιατρού Σμπαρούνη. «Για να ησυχάσει από τις όλο και πιο οδυνηρές και πιο επικίνδυνες ηπατικές κρίσεις και ν' αποκαταστήσει την κλονισμένην από τους διωγμούς υγεία του - γράφει ο Γ. Ζιούτος(14) - αποφασίζει να κάνει την επικίνδυνη εγχείρηση». Η απόφασή του αυτή συνάντησε τις έντονες αντιρρήσεις των μελών της ηγεσίας του ΚΚΕ, αλλά ο Δάσκαλος ήταν αμετάπειστος. Ηθελε ν' ανέβει στο βουνό απολύτως υγιής. «Κάναμε μεγάλη συζήτηση στο Πολιτικό Γραφείο - γράφει ο Μπαρτζιώτας(15) - και προσπαθούσαμε όλοι μας να τον πείσουμε ότι δεν έπρεπε να κάνει εγχείρηση. Ηταν και τα χρόνια τα πολλά που τον βάραιναν, οι κακουχίες που πέρασε στις εξορίες και την Ακροναυπλία σε μεγάλη ηλικία. Δε θέλαμε, ακόμα, (δεν το κρύβαμε), να κάνει την εγχείρηση ο στενός φίλος του Γληνού και ικανός χειρούργος, μόνο και μόνο γιατί ανήκε τότε στη λεγόμενη "χρυσή αντίσταση". Ο Δάσκαλος, αντίθετα, προσπαθούσε να μας πείσει ότι η εγχείρηση ήταν "εύκολη" και ότι η φιλία του με τον χειρούργο θα σταθεί πιο ψηλά από τη διαφορά της ιδεολογία τους!».

Το πρωί της 26ης Δεκέμβρη του 1943 τα μάτια του Γληνού έκλεισαν για πάντα. Η προσφορά και το έργο του όμως έχουν περάσει στην αιωνιότητα για να διδάσκουν και να διαπαιδαγωγούν τις νεότερες γενιές των κομμουνιστών και προοδευτικών ανθρώπων. Στο τελευταίο ανολοκλήρωτο έργο του ο Δ. Γληνός έγραφε για το ΚΚΕ(16): «Το ΚΚΕ αγωνίζεται για ν' ανοίξει στο λαό το δρόμο της πραγματικής του απολύτρωσης από κάθε εξάρτηση. Οσοι είνε πραγματικοί φίλοι του λαού δεν μπορούν παρά να είνε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σύμμαχοι, συνεργάτες, συναγωνιστές του ΚΚΕ. Και αυτό επίσης είνε σήμερα το πραγματικό κριτήριο και για τις θεωρίες και για τις πραγματικές ενέργειες όλων εκείνων που θέλουν να είνε ηγέτες του λαού».
Τα λόγια αυτά όταν λέγονται από έναν Δημήτρη Γληνό είναι τίτλος τιμής για τους Ελληνες κομμουνιστές.
Αλλά και διαρκής υπενθύμιση του χρέους τους απέναντι στον ελληνικό λαό.

1. Δ. Γληνός: «Πόλεμος ενάντια στον πόλεμο», Περιοδικό «Νέοι Πρωτοπόροι», τεύχος 7-8, Ιούνης-Ιούλης 1932.
2. «Ριζοσπάστης» αρ. φύλλου 80, 30/12/1943 και «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις ΣΕ, τόμος Ε`, σελ. 190.
3. Γ. Ζιούτου: Εισαγωγή στο ανολοκλήρωτο έργο του Δ. Γληνού: «Τα σημερινά προβλήματα του ελληνισμού», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1945, σελ. 6.
4. Κώστα Καραγιώργη: «Δημήτρης Γληνός», ΚΟΜΕΠ, Δεκέμβρης 1945, σελ. 28.
5. «Ενας άταφος νεκρός - μελέτες για το εκπαιδευτικό μας σύστημα», εκδοτική εταιρία «Αθηνά», Αθήνα 1925.
6. Ο ίδιος έχει γράψει ότι έγινε σοσιαλιστής στα 1907 και στα 1908-1909, στη Λειψία, μαζί με τον Σκληρό, μπήκε στην υλιστική φιλοσοφία (Βλέπε: Δημήτρης Γληνός: «Απαντα», εκδόσεις Θεμέλιο, Εισαγωγή - Σημειώσεις Φ. Ηλιού, τόμος Α` σελ. κζ).
7. Κ. Καραγιώργη, στο ίδιο, σελ. 30.
8. Δημήτρης Γληνός: «Απαντα», εκδόσεις Θεμέλιο, Εισαγωγή - Σημειώσεις Φ. Ηλιού, τόμος Α` σελ. κζ.
9. Το βιβλιαράκι αυτό πρωτοκυκλοφόρησε το Σεπτέμβρη του 1942 και σε δεύτερη έκδοση το Νοέμβρη του 1944, με πρόλογο του Γ. Ζέβγου, από τον εκδοτικό οργανισμό «Ο ΡΗΓΑΣ».
10. «Δημήτρης Γληνός», Πολιτικές και Λογοτεχνικές εκδόσεις, 1963, σελ. 82.
11. «Δημήτρης Γληνός», Πολιτικές και Λογοτεχνικές εκδόσεις, 1963, σελ. 85.
12. Π. Ρούσου: «Η Μεγάλη Πενταετία», τόμος Β` σελ. 14.
13. Θανάση Χατζή: «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε», εκδόσεις ΔΩΡΙΚΟΣ, τόμος Γ`, σελ. 35.
14. Γ. Ζιούτου: Εισαγωγή στο έργο του Δ. Γληνού «Τα σημερινά προβλήματα του ελληνισμού», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1945, σελ. 9.
15. Β. Μπαρτζιώτα: «Εθνική Αντίσταση και Δεκέμβρης 1944», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 156.
16. Δ. Γληνού: «Τα σημερινά προβλήματα του ελληνισμού», εκδόσεις «ΤΑ ΝΕΑ ΒΙΒΛΙΑ», Αθήνα 1945, σελ. 35.

Ριζοσπάστης Κυριακή 23 Δεκέμβρη 2001
Κείμενο: Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ