Όπως κάθε τόπος μαρτυρίου του λαού μας στην πάλη του για την κατάργηση της εκμετάλλευσης, έτσι και οι φυλακές της Αίγινας κρατάνε ζωντανά τα παραδείγματα του ηρωισμού, της αντοχής, της δύναμης, των χαρακτηριστικών που συνοδεύουν τη δίκαιη πάλη των κομμουνιστών, των λαϊκών αγωνιστών. Ένα ορφανοτροφείο, το «Καποδιστριακό», που τελικά για 105 χρόνια, λειτούργησε σαν φυλακή «φιλοξένησε» ονόματα βαριά στα κελιά του. Μια «υψίστης ασφαλείας» φυλακή για κομμουνιστές - λαϊκούς αγωνιστές όπως οι Μήτσος Παπαρήγας, Νίκος Μπελογιάννης, Νίκος Βαβούδης, Χαρίλαος Φλωράκης, Κώστας Λουλές, Αντώνης Αμπατιέλος, Αρης Βελουχιώτης, Νίκαδρος Κεπέσης, Τάκης Φίτσος, Μιχάλης Παπαμαύρος είναι μερικοί μόνο από όσους πέρασαν από τα κελιά του αστικού κράτους, στις φυλακές της Αίγινας.
Σχεδιάγραμμα της φυλακής της Αίγινας
Στο αρχείο του Κόμματος φυλάσσεται μια μικρή μπροσούρα του 1961, έκδοση των κρατουμένων της Αίγινας σε μέγεθος σπιρτόκουτου, που δίνει με στατιστικά στοιχεία την εικόνα των φυλακών. Διαβάζουμε στο εξώφυλλο: 468 πολιτικοί κρατούμενοι στις φυλακές της Αίγινας συμπλήρωσαν στις 31-5-1961 6.463 Χρόνια Φυλακής. Το νησί του Αργοσαρωνικού, λοιπόν, έγραψε τη δική του Ιστορία με τη φυλακή χτισμένη πάνω του. Στις ηρωικές σελίδες της ξεχωρίζει η απόδραση των οχτώ κομμουνιστών, η εκτέλεση των 17 στις απαρχές του Εμφυλίου, αλλά και η καθημερινή οργάνωση της ζωής μέσα στα κελιά που αποτελούν ύμνο στη δύναμη της οργανωμένης πάλης, στην αντοχή που δίνει η πίστη στο δίκιο της εργατικής τάξης.
«Οι κομμουνισταί ξέρουν να τις καταργούν»
Αίγινα, 1934: Φυλακισμένα συνδικαλιστικά στελέχη
Η αναφορά από το πρωινό προσκλητήριο στις 8 του Μάη 1934 έγραφε: «Επιθεωρήσαντες τας κλινοστρωμνάς, τους τοίχους και τα δάπεδα, εύρομεν έχοντα αυτά εν τάξει, τους δε κρατούμενους άπαντας καλώς έχοντας και παρόντας». Λίγες ώρες αργότερα στην Αστυνομική Διεύθυνση Πειραιά φτάνει το εξής τηλεγράφημα: «Οι βαρυποινίτες κομμουνισταί Δ. Σακαρέλλος, Ζ. Φλωράκος, Κ. Σαρίκας, Αβ. Δερβίσογλου, Ευ. Θωμάζης, Απ. Κλειδωνάρης, Μ. Δουλγέρης και Ν. Βαβούδης εδραπέτευσαν διά της διατρήσεων υπονόμου. Ενεργούμεν τα δέοντα άνευ αποτελέσματος μέχρι στιγμής».
Τα παραπάνω διαβάζουμε στο βιβλίο του δημοσιογράφου Δημήτρη Γκιώνη «Οι μεγάλες αποδράσεις» (εκδόσεις «Τετράδιο»). Εκείνες τις μέρες η εφημερίδα «Ακρόπολη» σε άρθρο της με τίτλο οι «κόκκινοι φαντομάδες», έγραφε: «Αι φυλακαί τους κρατούν εφ' όσον αυτοί το θέλουν! Όταν δεν το θέλουν, όταν... τας βαρεθούν, το ευκολώτερον πράγμα δι' αυτούς είναι να τας εγκαταλείψουν!». Και η ίδια εφημερίδα ερμηνεύει για την απόδραση: «Το Κόμμα όχι μόνο είχε ανάγκην των δραπετών, αλλά κι ενός εντυπωσιακού γεγονότος διά να μάθη η πτωχή προλεταρία ότι αν η αστική πολιτεία εξαπολύει τρομοκρατίαν και έχει φυλακάς οι κομμουνισταί ξέρουν να τις καταργούν»!
Η εκτέλεση των πρώτων κομμουνιστών του Εμφυλίου
Στις 6 και 7 Μαΐου 1948 εκτελέστηκαν στην Αίγινα 36 αγωνιστές. Ο Κώστας Γιαννόπουλος ένα βράδυ πριν την εκτέλεσή του έγραφε τους στίχους: «... Τώρα πια δεν είμαστε οι ανήμποροι και αδύναμοι/ κι ούτε ένα σφίξιμο κανείς δε νιώθει στην καρδιά του./ Γυρτός κανείς, δειλός κανείς, μονάχα ψηλομέτωποι/ αγέρωχοι ανοίγουμε τα κάστρα του θανάτου/... Κι αφού στη φλόγα λυώσαμε κι όλοι μας σβύσαν οι καϋμοί/ να, με τον ίδιο θάνατο, το θάνατο πατάμε».
Ο μακρύς κατάλογος των εκτελέσεων του Εμφυλίου είχε ανοίξει ένα χρόνο νωρίτερα, στην Αίγινα με τους 17 κομμουνιστές να αντιμετωπίζουν παλικαρίσια το απόσπασμα, στις 19 Ιούνη του 1947.
Στις 19 Ιούνη 1947, το μοναρχοφασιστικό καθεστώς προχωράει στην πρώτη εκτέλεση αγωνιστών από τις φυλακές της Αίγινας, στο λιμάνι Τούρλος του νησιού. Το θέμα αναδημοσιεύουμε από το βιβλίο του Δημήτρη Στολίδη, «Οι καταβολές μας - σελίδες του αγώνα» (Εκδόσεις «Τυποεκδοτική»), ο οποίος έζησε το συγκεκριμένο γεγονός, όντας κρατούμενος εκείνη την περίοδο στις φυλακές της Αίγινας και μάλιστα καταδικασμένος σε θάνατο. Ο τρόπος που μεθοδεύτηκε το έγκλημα δείχνει το φόβο του καθεστώτος, μπροστά στη διάπραξή του.
Εκτελέστηκαν οι: Αποστολάκης Νίκος, Αυγέρης Μήτσος, Βουτσινάς Κώστας, Γκινανιώτης Θανάσης, Γκίνης Δημήτρης, Δημητρακόπουλος Παναγιώτης, Καλογιάννης Κυριάκος, Κόλλιας Αλέκος, Κωτούλιας Κώστας, Λάτσος Συνοδινός, Μονέδας Μιχάλης, Μπουρδής Αντώνης, Ντάλιος Δημήτρης, Σιδέρης Θόδωρος, Τόλιας Παναγιώτης Τριαντάφυλλου Θόδωρος, Χατζόπουλος Βαγγέλης. Ο τίτλος και οι υπότιτλοι είναι του «Ρ».
Γιατί κρύβεται η κυβέρνηση«Την επόμενη μέρα της εκτέλεσης των 17 αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, οι δημοσιογράφοι πήγαν στην Αίγινα να μάθουν συγκεκριμένα. Το απόγιομα είδαν τον υπουργό Δικαιοσύνης Αλεξανδρή. Αυτός, σε δηλώσεις του, είπε: "Προσωπικώς, ούτε εγώ ούτε η κυβέρνησις είχομεν ιδέαν διά τις 17 εκτελέσεις της Αίγινας μέχρι της 10ης πρωινής σήμερον. Τούτο είναι φυσικόν, διότι ο αρμόδιος να αποφασίζει την εκτέλεσιν αποφάσεων καταδικών εις θάνατον είναι ο εισαγγελέας Εφετών". Σε ερώτηση δημοσιογράφων, αν θα ακολουθήσουν και άλλες εκτελέσεις, απάντησε: "Και διά τούτο αρμόδιος να αποφασίσει είναι ο εισαγγελέας Εφετών. Εκείνο που εγώ γνωρίζω είναι ότι από τις 5 Μαΐου έδωσα εντολήν να επιστραφούν και επεστράφησαν εις την Εισαγγελίαν όλαι αι δικογραφίαι θανατικών αποφάσεων κατά στασιαστών του δεκεμβριανού κινήματος και δοσιλόγων".
Ο υπουργός προσπαθεί να κρυφτεί πίσω από την υπογραφή του εισαγγελέα. Έστειλε όλες τις δικογραφίες καταδικασμένων αντιστασιακών σε θάνατο στην Εισαγγελία για εκτέλεση και θεωρεί ότι είναι απαλλαγμένος από τις ευθύνες, προφασιζόμενος ότι δεν ήξερε τίποτα.
Οι θανατικές καταδίκες των αγωνιστών της Αντίστασης άρχισαν από το Μάρτη του 1945. Για δύο και πάνω χρόνια, ως τον Ιούνη του 1947, κρατάνε στο υπουργείο τις αποφάσεις. Η πράξη είναι πολιτική και η ευθύνη των κυβερνήσεων. Ποιος αποφάσισε τις εκτελέσεις, πότε και για ποιο λόγο;
Η απόφαση να εκτελεστούν όσοι αγωνιστές είχαν καταδικαστεί σε θάνατο, δεν είναι απόφαση της τελευταίας στιγμής. Έχει παρθεί πριν από ένα χρόνο από την κυβέρνηση Σοφούλη. Στα στενογραφημένα πρακτικά της Βουλής της 5.7.46 διαβάζουμε την απάντηση που έδωσε ο Γ. Μαύρος σε ερώτηση βουλευτών για τις εκτελέσεις: "Ο τότε πρόεδρος της κυβερνήσεως Σοφούλης είχε δηλώσει ότι θα εκτελεστούν όλαι αι καταδικαστικαί εις θάνατον αποφάσεις που ανήρχοντο εις 160". Τόσες ήταν τότε...
Στις 6 Ιούνη 1947, έναν περίπου χρόνο ύστερα από την απόφαση Σοφούλη και μέσα στις συνθήκες που περιγράψαμε, συναντιούνται ο αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Δ. Μάξιμου, Κ. Τσαλδάρης, με τον πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Αθήνα Μακ Βι. Σε δηλώσεις που έκανε μετά τη συνάντηση, ο Τσαλδάρης υπογράμμισε "τον δυσάρεστον αντίκτυπον που θα είχε διά το μαχόμενον έθνος η αναβολή των μέτρων". Και ο Μακ Βι είπε γι' αυτό ότι "η Ουάσινγκτον δε θα είχε αντίρρησιν προκειμένου περί της πιστής και ακριβοδικαίας λειτουργίας των κειμένων νόμων". Από τις εφημερίδες έγινε γνωστό πως, όταν ο Τσαλδάρης είπε στον Μακ Βι ότι εκκρεμούν εκατοντάδες θανατικών αποφάσεων, αυτός απάντησε με νόημα, "εάν και εφόσον αι δικαστικαί αυταί αποφάσεις έχουν εκδοθεί νομίμως και έχουν τηρηθεί όλοι οι προβλεπόμενοι εν Ελλάδι δικονομικοί κανόνες, δε δύναμαι να εμποδίσω την εκτέλεσιν αυτών"...
Δεκατρείς μέρες ύστερα από τη συνάντηση Τσαλδάρη - Μακ Βι, και μια μέρα πριν υπογραφεί η ελληνοαμερικανική συμφωνία, θα γίνει η εκτέλεση. Η "άγνοια" του υπουργού Δικαιοσύνης είναι η δειλία που χαρακτηρίζει πάντοτε τους υποτακτικούς και τους δολοφόνους. Ο τρόπος που θα γίνει η εκτέλεση επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτή. Κάτι περισσότερο. Το φόβο τους μπροστά σ' ένα έγκλημα. Μετράνε τις συνέπειες, όχι για τον αντίκτυπο στις εξελίξεις, μα για τις ευθύνες, όσο ακόμα η έκβαση του Εμφυλίου δεν έχει κριθεί. Μπροστά τους ο εφιάλτης της ήττας πλανιέται στα σαλόνια τους. Δεν είναι λίγοι αυτοί που είχαν ετοιμάσει τις βαλίτσες τους. Και ποιος ξέρει τι άλλο...».
Λίγο πριν την εκτέλεση«Νωρίς το απόγιομα της 18ης Ιούνη 1947 καλείται στη Διεύθυνση ο αντιπρόσωπος της ομάδας πολιτικών κρατουμένων Αίγινας, Θανάσης Γκινανιώτης. Ο Θανάσης ήταν ηλεκτρομηχανικός στα Μεταλλεία Χαλκιδικής. Στην Κατοχή δούλεψε στην ίδια δουλειά στο Περιστέρι. Διαμορφωμένο στέλεχος, ζυμωμένο κοντά στην εργατιά, είχε ακονισμένο κριτήριο και βαθιά επίγνωση της θέσης του στη δουλειά που ήταν χρεωμένος. Μια δουλειά που απαιτούσε πολλά προσόντα και ικανότητες. Σταθερότητα και αποφασιστικότητα, επιχειρήματα και ευλυγισία, γνώσεις και πείρα. Σ' όλα του διακρίνονταν. Η παρουσία του, ο τρόπος που χειρίζονταν τα ζητήματα, ο δυναμισμός του τον είχαν επιβάλει και στη Διεύθυνση. Ηταν μέλος του Γραφείου της Ομάδας και οι κρίσεις του για πολλά προβλήματα της ζωής μας ήταν καθοριστικές.
...Μόλις ο Θανάσης γύρισε από τη Διεύθυνση, έγινε έκτακτη συνεδρίαση του Γραφείου. Ηταν διάχυτη η ανησυχία του. Δε μας είχε συνηθίσει σε βιαστικές ενέργειες. Το κάθε βήμα του ήταν μετρημένο, σωστά υπολογισμένο. Και το αναπτυγμένο του πολιτικό αισθητήριο φαίνεται να τον είχε προετοιμάσει γι' αυτό που αντιμετώπισε στη Διεύθυνση τέτοια ώρα.
...Όλοι κρεμαστήκαμε στο χαρτί που έβγαλε να μας διαβάσει. Ήταν εντολή του εισαγγελέα Πειραιά για μεταγωγή 22 αγωνιστών στη Ρόδο. Απ' αυτούς, οι 17 ήταν μελλοθάνατοι και οι 5 ισοβίτες. Η απάτη του εγγράφου ήταν φανερή. Ποια Ρόδο και για ποιο σκοπό! Ούτε το δόλωμα των 5 ισοβιτών μπορούσε να ξεγελάσει τον Γκινανιώτη. Ζήτησε, πήρε και είδε την κατάσταση που είχε προετοιμαστεί. Διάβασε πρώτα τα ονόματα των Μονέδα, Αυγέρη και Μπουρδή. Ηταν οι πρώτοι που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο από τις 23 του Μάρτη 1945. Είχαν γίνει πανελλήνια σύμβολα τα τρία αυτά παλικάρια. Πάντοτε μπροστά τα ονόματά τους φάνταζαν στο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ, στον Τύπο γενικότερα, για την αντιστασιακή τους δράση στον Πειραιά, για τη στάση τους στο δικαστήριο και τη φυλακή...
Ο Θανάσης είχε καταλήξει ότι "πρόκειται για εκτέλεση". Στον κατάλογο που είδε ήταν και τ' όνομά του. Εκεί, στο Γραφείο, τον ρώτησε ο Αποστολίδης, γραμματέας της Ομάδας, "αν είχε κάνει αίτηση χάριτος". Απάντησε ξερά, κοφτά "όχι", για να δείξει μια απέχθεια που είχε στις "βασιλικές χάριτες"...
Παρ' όλες τις ενδείξεις, δεν ήταν εύκολο να καταλήξεις ότι "ναι" πρόκειται για εκτέλεση. Πολύ περισσότερο, δεν μπορείς να βγεις ανοιχτά και να το πεις. Δεν είχαμε κιόλας συνειδητοποιήσει αυτόν τον κίνδυνο ακόμα. Ηταν δύσκολο να πιστέψεις ότι ύστερα από δύο και πάνω χρόνια, θα έφταναν μέχρις εκεί, να εκτελέσουν αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Ομως, η μισαλλόδοξη πολιτική - όπως έδειξε η ζωή - θα πάει πολύ πιο πέρα, όσο ο χρόνος θα μετράει προς όφελος του Εμφυλίου και των δυνάμεων που επωφελούνται απ' αυτόν, θα σκοπεύσει τα πάντα...
Ο Γκινανιώτης ξαναπήγε στη Διεύθυνση να ζητήσει επαφή με το υπουργείο. Να επιβεβαιώσουν από κει την εισαγγελική εντολή για μεταγωγή και το νόημά της. Οι χαμηλοί τόνοι της Διεύθυνσης για να μην προκαλέσει προφανώς αντιδράσεις, η απογευματινή παρουσία αξιωματικού στα γραφεία της, το ξαφνικό πέρασμα του γιατρού και, κυρίως, η άρνηση να του επιτρέψουν να επικοινωνήσει με το υπουργείο σαν εκπρόσωπος των κρατουμένων, ενίσχυσαν την πεποίθησή του ότι πρόκειται για εκτέλεση, θα αποδειχθεί πως, όσο προσεκτικά προετοιμάζονταν, όσο αθόρυβα και σιωπηρά έκανε τα βήματά της μπροστά στην πόρτα μας, τόσο πιο άγριο θα ξεσπάσει αύριο στον Τούρλο της Αίγινας το μίσος...
Ο Θανάσης Γκινανιώτης, που εκτελέστηκε, ζούσε από πολύ κοντά το κλίμα στη Διεύθυνση, έπιανε γρήγορα τις αντιδράσεις της και είχε σίγουρα την πιο έγκυρη γνώμη γι' αυτό που θα συνέβαινε. Αλλά ο ίδιος σύστησε την προσοχή του Γραφείου και την ευθύνη που είχε, μήπως όλα αυτά, έτσι όπως ξετυλίγονταν μπροστά του, ήταν μια παγίδα...
Τρεις μήνες πιο μπροστά, παρ' ολίγο και θα το πλήρωνε η Αίγινα. Πήραν για εκτέλεση από μια ακτίνα μας έναν θανατοποινίτη. Νομίζω ότι λεγότανε Σεφέρης. Μόλις έγινε γνωστή η απομόνωσή του, σηκώσαμε τα χωνιά και την καταγγελία. Η εκτέλεση πρέπει να ήταν προβοκατόρικη. Γιατί, πώς βρέθηκαν στημένα τα οπλοπολυβόλα στις ταράτσες και την ίδια στιγμή να ρίχνουν στους θαλάμους, στο ψαχνό; Το αδίκημα του εκτελεσμένου δεν ήταν πολιτικό. Δεν ξέρω πώς είχε βρεθεί στις γραμμές της ομάδας μας. Η εκτέλεση μπορεί να ήταν και δοκιμή για τις αντιδράσεις μας, μπορεί να ήταν και παγίδα για τον καθησυχασμό μας γι' αυτή που ετοίμαζαν με κάθε μυστικότητα.
Όταν είσαι δεσμώτης στα χέρια ενός τέτοιου αντίπαλου και εκείνος έχει το απάνω χέρι, σε τέτοιες κιόλας στιγμές, όλα μπορεί να συμβούν, αν δεν επαγρυπνείς, αν δεν ενεργείς με σύνεση, χωρίς να τρομάζεις απ' τον ίσκιο σου. Τα δεδομένα μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχαν οριοθετήσει το χαρακτήρα της "μεταγωγής ή της εκτέλεσης" στη συνείδηση των αγωνιστών. Ανάλογη ήταν και η απόφαση του Γραφείου για τον τρόπο αντίδρασής μας...
...Κατά τις 5 το απόγευμα, ο Αντώνης Μπουρδής που ήταν "κράχτης" της ακτίνας μας, φώναξε τα ονόματα μαζί και το δικό του. Οι "μεταγόμενοι" βγαίνουν με επικεφαλής τον Γκινανιώτη. Σαν μια "προφυλακή" μπαίνουν μπροστά οι ισοβίτες. Ο Θόδωρος Ξηροτάγαρος, ο Βαγγέλης Κοτοπούλης, ο Φάκος ο Βασίλης, ο Παναγιώτης Αλεξανδρής και τελευταίος ο Μαγνήσαλης. Κάπου εκεί, στο κέντρο, ο Μονέδας, ο Αυγέρης κι ο Μπουρδής. Αυτή η παράταξη είναι συμφωνημένη με τον Θανάση. Να κρατάει αυτός τα "σία" της και να είναι περισσότερο ασφαλισμένοι οι τρεις, μήπως και τους αρπάξουν στο δρόμο. Αν μετά το μακρύ διάδρομο που περνάει μπροστά από τις ακτίνες και καταλήγει στο αρχιφυλακείο, τους "σπρώξουν" δεξιά, σημαίνει πειθαρχεία, απομόνωση και άρα εκτέλεση. Στο σημείο αυτό θα κάνουν "κράτει", θα βάλουν τις φωνές, θα διαμαρτυρηθούν για να πάρουμε "είδηση" μέσα στις ακτίνες. Η φυλακή ήταν έτοιμη να ξεσηκωθεί, να καταγγείλει το έγκλημα... Αν προχωρήσουν, όπως βγαίνουν, αριστερά, σημαίνει ότι τους πάνε στην έξοδο, τους φεύγουν. Μια αχτίδα ελπίδας...
Αλλά όχι, το έγκλημα είναι καλά σχεδιασμένο και θα εκτελεστεί έτσι όπως έχει προετοιμαστεί. Ο δόλος της δήθεν μεταγωγής στη Ρόδο και η απάτη των 5 ισοβιτών που μπήκαν στη λίστα των "μεταγόμενων" για κάλυψη, θα πάνε μαζί με την ανανδρία που χαρακτηρίζει τους θρασύδειλους...».
*************************
Ο σ. Θόδωρος Ξηροτάγαρος γεννήθηκε στις 23.7.1923 στην Παλαιά Κοκκινιά στον Πειραιά.
Η αφήγηση του κομμουνιστή Θοδωρή Ξηροτάγαρου είναι συγκλονιστική:
«...Καθώς βγαίνουμε όλοι μαζί από την ακτίνα, έπιασα το χέρι του Μαγνήσαλη. Ηταν 5 και κάτι λεπτά. Ο ήλιος είναι ψηλά ακόμα. Είναι νωρίς, σκέφτηκα. Η ατμόσφαιρα δε μύριζε μεταγωγή. Αλλά, πώς μας μπέρδεψαν μελλοθάνατους και ισοβίτες μαζί! Δεν μπορεί, ή λάθος ή κάτι φοβερό έχει συμβεί ή δεν είναι εκτέλεση. Μ' αυτές τις σκέψεις σταθήκαμε μπροστά στο αρχιφυλακείο. Κοιτάζω τον Γκινανιώτη κατάματα. Μου κάνει νεύμα για τους τρεις.
Είμαι ψηλός και προσέχω. Οι διαδικασίες στο αρχιφυλακείο αργούν. "Λες να το κάνουν για να σουρουπώσει;", ψιθύρισα στον Κούλη τον Καλογιάννη. Το "σφίξιμο" το διαδέχεται η χαλάρωση. Μας προχωρούν προς την εξώπορτα της φυλακής. Κάτι είναι αυτό, αλλά για λίγο. Ο επικεφαλής της συνοδείας έδωσε εντολή να μας βάλουν τις χειροπέδες. Πάντα έτσι γίνεται στη μεταγωγή. Ομως, μας δένουν έναν έναν χωριστά. Κάτι ψιθύρισαν. Είπαν ένα ψέμα, που δεν πιστέψαμε. Και όταν βγήκαμε έξω από τη φυλακή, οι υπόνοιες μεγάλωσαν. Ήταν εννιά παρά είκοσι. Η Αίγινα ήταν έρημη. Ο δρόμος ως το λιμάνι είναι πιασμένος από στρατό. Νοτιοανατολικά απ' το λιμάνι, όχι πιο μακριά από πεντακόσια μέτρα, βλέπουμε το αντιτορπιλικό ΚΡΗΤΗ. Οι φαντάροι σε πυκνή γραμμή στέκουν με εφ' όπλου λόγχη. Η Αίγινα φαίνεται να στρατοκρατείται. Συνοδεία είναι χωροφύλακες. Περπατάνε φουριόζοι, βιάζονται για την ακταιωρό που περίμενε με αναμμένες τις μηχανές. Η διαδρομή δεν κράτησε περισσότερο από πέντε λεπτά. Στις εννιά παρά τέταρτο, μας έχουν κιόλας στριμώξει στο αμπάρι της ακταιωρού όλους μαζί. Τρία επί τρία μέτρα, τρία μέτρα βάθος, ανοιχτό από πάνω, φωτισμένο, για να παρακολουθούν και να προκαλούν. Συνεννοούμαστε με νοήματα για ψυχραιμία, αποφυγή προκλήσεων. Η ακταιωρός μένει ακίνητη δυο ώρες περίπου. Κοντά στα μεσάνυχτα έβαλε μπροστά τις προπέλες...
...Το "ταξίδι" είναι ατελείωτο εκείνη τη νύχτα, καθώς το μικρό πλοίο κινείται αργά, πολύ αργά στο Σαρωνικό. Κι από πάνω, μας πετάνε φακούς να μας τυφλώνουν, βρίζουν, προκαλούν και απειλούν ονομαστικά τον Μονέδα, τον Μπουρδή, τον Αυγέρη... Με τη στάση μας, τους κρατάμε σε απόσταση. Τίποτα δεν μπορούσες να φανταστείς απ' ό,τι θα συνέβαινε εκείνο το ξημέρωμα, καθώς σβήσανε τα φώτα του πλοίου, έκοψε ταχύτητα και άρχισε να μανουβράρει. Είχε φέξει...
...Ο επικεφαλής της συνοδείας διαβάζει τα ονόματά μας, των 5 ισοβιτών. Μας καλούν στο κατάστρωμα. Τότε είδαμε πού έχουμε αράξει. Το λιμανάκι του Τούρλου το 'χουμε διαβεί πολλές φορές στις μεταγωγές μας. Αυτός είναι ο τόπος του μαρτυρίου.
Το σκηνικό είναι αυτό: Πίσω μας, πολύ κοντά τώρα, χάσκουν οι μπούκες του αντιτορπιλικού ΚΡΗΤΗ, που φαίνεται ήταν κι αυτό στη συνοδεία μας. Τώρα θα ελέγχει και την "απόβαση" των μελλοθανάτων. Μπροστά μας, στην αποβάθρα (που δεν υπήρχε τότε), στριμώχνονται, φωνάζουν, σηκώνουν ντουφέκια οι χωροφυλάκοι του αποσπάσματος, μερικοί δεσμοφύλακες, ο παπάς και η πιο μαύρη ψυχή που έχω συναντήσει στη ζωή μου, ο Μανωλάκος, ο γραμματέας της φυλακής. Σε μια ακτίνα διακοσίων μέτρων, ο τόπος έχει κλείσει από λεφούσια στρατού. Ανάμεσα στο απόσπασμα και τη φρουρά είναι κρυμμένοι οι οπλοπολυβολητές σε "φωλιές" φκιαγμένες πρόχειρα από πέτρες. Τα βλέπαμε όλα καθαρά. Είμαστε 50 ως 80 μέτρα κοντά, τίποτα δε θα μας διαφύγει...
Αλλά η "μάχη" θ' αρχίσει απ' την ακταιωρό. Θα πηδήξουν γρήγορα πάνω στο μικρό πλοίο αλαλάζοντες χωροφύλακες. Τους βγάζουν έναν έναν απ' το αμπάρι δεμένους όπως είναι. Τους χτυπάνε με τα όπλα, τους ρίχνουν κάτω ματωμένους. "Αίσχος φασίστες", η φωνή των μελλοθανάτων. Πιο λυσσασμένα τους ρίχνονται σαν τα τσακάλια να τους ξεσκίσουν τα κορμιά. Τρικλίζουν, πέφτουν, σηκώνονται με ψηλά τις δεμένες τους γροθιές οι αθάνατοι. Το μακελειό συνεχίζεται μέχρι που τους σέρνουν στο λάκκο που είχαν ανοίξει... Εκεί, θα στηθούν όρθιοι. Ο παπάς δεν πλησίασε σχεδόν. Ένας με πολιτικά, κάτι σαν να είπε, κάτι σαν να διάβασε βιαστικά και απομακρύνθηκε γρήγορα. Μια φωνή σαν να απαγγέλλει ξεσπάει απότομα...
Ποίημα, τραγούδι, γροθιές και συνθήματα, πνίγονται απ' το κροτάλισμα των οπλοπολυβόλων που ξερνάνε φωτιά. Τα αίμα χύνεται άλικο μπροστά στην τάφρο του Εμφυλίου. Ο παροξυσμός του θ' ανοίξει εκατοντάδες τάφους απ' αυτήν την ώρα. Μα, η Αντίσταση δε θα θαφτεί, θα μείνουν, όμως, το έγκλημα, η απάτη και η δειλία...».
Θεατρική παράσταση οργανωμένη από τους πολιτικούς κρατούμενους στο προαύλιο των φυλακών
Κυψέλη μόρφωσης και πολιτισμού
Αν τα παραπάνω αδυνατούν να δώσουν στον αναγνώστη ικανοποιητικά μια γεύση από τον ηρωισμό και την ψυχή των πρωτοπόρων αγωνιστών, των ΚΚΕδων, ακόμα πιο δύσκολο είναι να νιώσει κανείς την καθημερινότητα στη φυλακή της Αίγινας. Να αντιληφθεί πόσο αυτή καταδεικνύει ότι η αφοσίωση των κομμουνιστών στη μόρφωση και τον πολιτισμό, στην προσπάθεια να ξεπερνούν τον εαυτό τους δε γνωρίζει διαλείμματα και εμπόδια. Μέσα στη φυλακή μάθαιναν γράμματα, «σπούδαζαν» το Μαρξισμό - Λενινισμό κάτω από τη μύτη των δεσμοφυλάκων και οργάνωναν πλούσια πολιτιστικά δρώμενα.
Η μόρφωση στα χρόνια της κράτησης είχε το χαρακτήρα κυρίως της ιδεολογικής προετοιμασίας και του εξοπλισμού της μετέπειτα δράσης. Σχεδόν κάθε πολιτικός κρατούμενος είχε μια ομιλία ή μια διάλεξη στο ενεργητικό του. Τα θέματα αναπτύσσονταν βασιζόμενα σε σκελετό και αυτό γινόταν για λόγους ασφάλειας, αλλά και για τη σκόπιμη καλλιέργεια της άνεσης και ετοιμότητας των ομιλητών. Ταυτόχρονα διατηρούνταν μυστική βιβλιοθήκη με υπεύθυνο που βοηθούσε τους μαθητές.
Το εξώφυλλο της χειρόγραφης μπροσούρας του 1961 που εξέδωσαν οι πολιτικοί κρατούμενοι της Αίγινας
Οι φυλακές της Αίγινας θεωρούνταν από τους εξόριστους πρότυπο μορφωτικής εστίας. Την περίοδο 1932 - 34 η κολεκτίβα της αριθμούσε 100 μέλη, με συγκροτημένη μορφωτική επιτροπή που καθοδηγούσε τη δουλειά, η οποία οργανωνόταν σε τρεις βαθμίδες: Κατώτερη, ανώτερη και ανώτατη.
Στην πρώτη διδάσκονταν «Κομματικά Οργανωτικά - Αγροτικά - Συνδικαλιστικά - Συνωμοτικά μαθήματα», στην ανώτερη Πολιτική Οικονομία και στην Ανώτατη «Φιλοσοφία και Μαρξισμός». Από το «κόκκινο ημερολόγιο» του '31 μαθαίνουμε: «Εχουμε και 'μεις άμιλλα μεταξύ μας. Την επαναστατική άμιλλα στην μόρφωση. Κι έχουμε ουντάρικους (πρωτοπόρους) και σουμποντίκους (βοηθοί των αδυνάτων). Κι οι δάσκαλοι βαθμολογούν όχι μονάχα την πρόοδο μα και την πειθαρχία, τη βοήθεια στους αδυνάτους. Ολα αυτά παίρνονται υπόψη για να βραβευτείς».
Από την μπροσούρα. Τα στοιχεία είναι αμείλικτα: Το 55% των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης καταδικάστηκαν σε θάνατο και το 33,5% σε ισόβια!
Χαρακτηριστικό ήταν το σύστημα της «αλατιέρας» που εφαρμόστηκε κυρίως την περίοδο μετά την εγκαθίδρυση της μεταξικής δικτατορίας. Ηταν η περίοδος που αυξήθηκε ο αριθμός των κρατουμένων και απαγορεύτηκε κάθε διαφωτιστική δραστηριότητα. Έτσι η τριμελής μορφωτική επιτροπή που αποτελείτο από τους σ. Γεωργίου, Κλάρα και Μόσχο, παρέδιδε μικρά χαρτάκια με τα μαθήματα στους δασκάλους και με το σύστημα της «αλατιέρας» τα δίδασκαν στο προαύλιο κατά τη διάρκεια του περιπάτου: περπατούσαν σε τριάδα και στη μέση ο δάσκαλος έκανε το μάθημα με τους άλλους δύο να ακούν εκατέρωθεν.
Η μορφωτική δουλειά συνεχίστηκε στις φυλακές της Αίγινας και κατά τη διάρκεια της χούντας, χάρη σε μια μικρή ομάδα 17 πολιτικών κρατουμένων, που δεν πρόλαβαν να αποφυλακιστούν πριν το 1967. Μέσω αυτή της ομάδας μεταβιβάστηκε στην επόμενη γενιά βιβλιοθήκη 1.000 βιβλίων!
Τα υλικά του αφιερώματος προέρχονται από το ιστορικό Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ. Το αφιέρωμα δημοσιεύτηκε, Σάββατο 13 Ιούνη 2015 στον Ριζοσπάστη.
Στον πρόλογο, το Γραφείο Διαφώτισης επισημαίνει την αναγκαιότητα της συγγραφής αναγνωστικών, μιας και αυτά της 4Αυγουστιανής δικτατορίας «είναι γεμάτα αντιλαϊκά, φασιστικά διδάγματα, που δηλητηριάζουν και φθείρουν την Νεολαία μας»
O παιδαγωγός Μ. Παπαμαύρος, ο οποίος είχε μεταφερθεί στην Αίγινα από τη Γυάρο το 1947 συμβάλλει στην αντιμετώπιση του εντοπισμένου προβλήματος του αναλφαβητισμού των κρατουμένων. Γράφει έξι βιβλία και ένα αλφαβητάριο για τους αγράμματους. Στη φωτογραφία φαίνεται το εξώφυλλο του αναγνωστικού της Γ' και Δ' τάξης του Δημοτικού που τη συγγραφή του ανέθεσε το Γραφείο Διαφώτισης της φυλακής στον Μ. Παπαμαύρο. (Από το Αρχείο του ΚΚΕ)
Αθλητές κρατούμενοι στις φυλακές της Αίγινας
Φυλακισμένοι δάσκαλοι στις φυλακές της Αίγινας
ή να το εκτυπώσετε (Εκτύπωση)
Αν σας άρεσε το άρθρο, μπορείτε να το διαδώσετε