"Λόρδος Μπάιρον" Λόχος ΕΛΑΣ – ΕΠΟΝ
Ιερός Λόχος των Σπουδαστών

Στιγμές από την ηρωική δράση της ΕΠΟΝ Σπουδαστών

Από το 1941 άρχισαν να δημιουργούνται οι πρώτες αντιστασιακές ομάδες φοιτητών στα πανεπιστήμια με την καθοριστική συμβολή της ΟΚΝΕ, ενώ στα τέλη του 1941 και στις αρχές του 1942 δημιουργούνται οι φοιτητικές Λέσχες του Πολυτεχνείου και του Πανεπιστημίου Αθήνας, οι οποίες μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ μαζικοποιούνται με εκατοντάδες φοιτητές και εμπλουτίζουν τη δράση τους.

Αντίστοιχο είναι το κλίμα και στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, όπου από το Σεπτέμβρη του 1941 έχουμε τους πρώτους νεκρούς φοιτητές, εκτελεσμένους με την κατηγορία της αντίστασης στις δυνάμεις κατοχής.

Πάνω από 120 είναι οι φοιτητές της Αθήνας που έπεσαν νεκροί στον αγώνα κατά των κατακτητών σύμφωνα με το λεύκωμα «Φωτοδότης της Λευτεριάς» που εξέδωσε η ΕΠΟΝ Σπουδαστών, ενώ αντίστοιχα δεκάδες είναι και οι νεκροί αγωνιστές φοιτητές στη Θεσσαλονίκη.

Κύριο μέλημα της δράσης των πρωτοπόρων φοιτητών εκείνη την περίοδο ήταν η εξασφάλιση των συσσιτίων, η αντιμετώπιση της πείνας, η ενίσχυση των απόρων φοιτητών, για τους οποίους δημιουργούνται και ειδικά ταμεία στα ιδρύματα. Οι λέσχες των σχολών γίνονται και ορμητήρια αντίστασης, από εκεί ξεκινούν φοιτητικές ομάδες και τρέχουν στα υπουργεία, διεκδικώντας τα φοιτητικά δικαιώματα, από εκεί εξορμούν φοιτητές και γράφουν συνθήματα στους τοίχους, από εκεί ξεπηδούν φοιτητικές διαδηλώσεις και απεργίες ενάντια στους κατακτητές, τραγουδούν τον «παράνομο» Εθνικό Υμνο, ειδικά σπουδαστικά συνεργεία της ΕΠΟΝ εξορμούν σε εργοστάσια και συνοικίες και εμψυχώνουν το λαό. Παράλληλα, πλούσια είναι και η πολιτιστική δράση που αναπτύσσεται με εκπολιτιστικούς ομίλους, χορωδίες, ποιητικές εκδηλώσεις, εκδρομές κ.ά.

Λόχος των Σπουδαστών - «Λόρδος Μπάιρον»

Ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει για τη δράση του ΕΛΑΣ Σπουδαστών, που αργότερα μετονομάστηκε σε Λόχο «Λόρδος Μπάιρον».

Ο ΕΛΑΣ Σπουδαστών δημιουργήθηκε από την ανάγκη της προστασίας ΕΠΟΝίτικων ομάδων όταν έγραφαν συνθήματα στους τοίχους, όταν μοίραζαν προκηρύξεις, ή όταν ξεσήκωναν το λαό με τα χωνιά τους. Ο οπλισμός του αρχικά ήταν υποτυπώδης. Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση κατάφερε να συγκεντρώσει αρκετά όπλα και να σχηματίσει ένα αξιόλογο μάχιμο σώμα, όπου συμμετείχε και στις διάφορες μάχες που γίνονταν στις συνοικίες της Αθήνας.

Ο Λόχος Σπουδαστών μετονομάστηκε σε Λόχο «Λόρδος Μπάιρον» κατά τη διάρκεια της ένοπλης ταξικής αναμέτρησης με τους Άγγλους το Δεκέμβρη του '44.

Στη «Νέα Γενιά», όργανο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, στο φύλλο της στις 29 Δεκέμβρη του 1944, αναφέρεται χαρακτηριστικά:
«Οι φοιτητές μας πάλι πρώτοι πρώτοι πολεμούν στις πρώτες γραμμές. Ενα τανκ ανατίναξαν στην οδό Μπενάκη τις πρώτες μέρες και τώρα τσακίζουν τους Εγγλέζους που τολμούν να ξεμυτίσουν πίσω από τα μεγαθήρια του Σκόμπυ στα Εξάρχεια. Πάνω στα οδοφράγματα, με το τραγούδι στο στόμα, αντικρίζουν τους σιδερόφραχτους μισθοφόρους. Κι η γειτονιά αναγαλλιάζει από τα τραγούδια τους. Κι οι δρόμοι αντιλαλούνε απ' τα χωνιά: Σας μιλεί η ΕΠΟΝ των σπουδαστών». Ξεσηκώνουν τα νιάτα. Εμψυχώνουν, στέκουν πάντα λεβέντες.

«Λόρδος Βύρωνας», έτσι ονομάζεται ο καινούριος υποδειγματικός λόχος του ΕΛΑΣ Σπουδαστών. Πήρε το όνομα του μεγάλου Άγγλου ποιητή και φιλέλληνα που έδωσε και τη ζωή του ακόμα για τη λευτεριά της Ελλάδας, που τα κόκαλά του θα τρίζουν στο άκουσμα των κανονιών του Σκόμπυ.

Ο λόχος «Μπάιρον» έδωσε μεγάλες και ηρωικές μάχες αυτές τις 33 μέρες του Δεκέμβρη. Να πώς περιγράφει η Μέλπω Αξιώτη στο βιβλίο της «Χρονικά», τη δράση του:
«Οι μάχες μαίνονται στα Εξάρχεια. Εκεί βαστούν την άμυνα οι φοιτητές και οι σπουδαστές. Αγόρια και 15 κορίτσια. Υπερασπίζονται την πόλη μας τετράγωνο - τετράγωνο, σπίτι με σπίτι, σπιθαμή - σπιθαμή.
Ο λόχος σχηματίστηκε με 60 παιδιά. Στη μάχη του Πολυτεχνείου χάθηκαν οι μισοί, νεκροί και τραυματίες. Πήραν άλλοι τις θέσεις τους και ξαναγίνανε 50.
Η διμοιρίτισσα είναι γυναίκα, η Μάχη, 22 χρονών. Πήρε μέρος σε όλες τις επιχειρήσεις της περιοχής. Πρώτη, στο 5ο αστυνομικό τμήμα στην οδό Ιπποκράτους, στις 5 του Δεκέμβρη. Δεύτερη, στην εξόρμηση ενάντια στη Γ. Ασφάλεια της Στουρνάρα. Τρίτη, στη μάχη του Πολυτεχνείου. Η τελευταία και πιο επική μάχη είναι η μάχη της Διδότου».

Φοίβος Τσέκερης

Το μεσημέρι της 5ης Δεκεμβρίου, ένα τμήμα του ΕΛΑΣ Σπουδαστών, του μετέπειτα Λόχου «Λόρδος Μπάιρον», με επικεφαλής τον Γρηγόρη Φαράκο, καταλαμβάνει το Πολυτεχνείο θέλοντας να επιτεθεί στη Γενική Ασφάλεια που βρισκόταν ακριβώς απέναντι, επί της οδού Πατησίων. Ως απάντηση Άγγλοι αλεξιπτωτιστές εισβάλλουν στο προαύλιο του Πολυτεχνείου ανοίγοντας πυρ. Μπαίνουν στο κτίριο της Πρυτανείας, σκοτώνουν και τραυματίζουν όσους νεαρούς ΕΛΑΣίτες βρίσκουν μπροστά τους. Ένα από τα βρετανικά τανκς που είχαν περικυκλώσει το κτίριο πέφτει πάνω στη σιδερένια πύλη του Πολυτεχνείου και την γκρεμίζει.

«Οι τραυματίες έμειναν στο έλεος των Εγγλέζων, πεσμένοι πάνω στο δάπεδο του διαδρόμου, πνιγμένοι στα αίματά μας, να βογκάμε και μερικοί να ξεψυχάνε. Τα πόδια μου και τα δυο τα αισθανόμουνα σαν λιωμένα. (…). Άρχισα να σέρνομαι στον διάδρομο. Σύρθηκα περίπου 30 μέτρα. Βγήκα από την πόρτα στο πλατύσκαλο και γαντζώνοντας τα χέρια μου στα σκαλιά, κατάφερα να κατέβω τη μικρή μαρμάρινη σκάλα που έβγαζε στην αυλή του Πολυτεχνείου. (…) Όπως ήμουνα ξαπλωμένος ανάσκελα και ανίκανος πια να κάνω οτιδήποτε, παρακολούθησα λεπτό με λεπτό τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν μέσα στον χώρο του Πολυτεχνείου» έγραψε αργότερα ο αγωνιστής Φοίβος Τσέκερης, φοιτητής της Αρχιτεκτονικής και διμοιρίτης του Λόχου «Μπάιρον».
Ανάμεσα στους μαχητές του Λόχου «Μπάιρον» βρισκόταν ο Κώστας Αξελός αλλά και ο Ιάννης Ξενάκης, μέλος της ΕΠΟΝ, φοιτητής του Πολυτεχνείου και μετέπειτα διάσημος συνθέτης και αρχιτέκτονας. Μετά την εισβολή του βρετανικού άρματος μάχης και τη ρίψη οβίδων από τους Αγγλους προς τους φοιτητές, ο Ξενάκης τραυματίζεται σοβαρά, με αποτέλεσμα να χάσει το αριστερό του μάτι και να αλλοιωθεί η αριστερή πλευρά του προσώπου του.

Τραυματίας θα βγει από τη μάχη του Πολυτεχνείου και ο ΕΠΟΝίτης σκηνοθέτης Αλέξης Δαμιανός, ο οποίος στα γεγονότα εκείνα θα συλληφθεί από τους Βρετανούς. Ο Δαμιανός μαζί με τον Νίκο Κούνδουρο είχαν νωρίτερα σταθεί μπροστά στο βρετανικό τανκ, δίνοντας την ευκαιρία σε σπουδαστές του Λόχου «Μπάιρον» να διαφύγουν. Ο Κούνδουρος ήταν τότε μόλις 17 ετών. Στη μάχη του Πολυτεχνείου πολέμησε έχοντας διαμπερές τραύμα στο αριστερό του χέρι και έφυγε έχοντας τρεις σφαίρες σφηνωμένες στο σώμα του, «υπολείμματα», όπως διηγιόταν ο ίδιος, «από τις 50 σφαίρες πολυβόλου» που είχαν κάνει κόσκινο τον φίλο και συμφοιτητή του Ισίδωρο.

Μετά την μάχη του Πολυτεχνείου ο Λόχος υποχωρεί με απώλειες προς την πλατεία Εξαρχείων. Την επόμενη ημέρα επιτυγχάνεται ανακατάληψη του Πολυτεχνείου από το Λόχο, που ανασυντάσσει τις δυνάμεις του και με νέες σκληρές εφόδους ανατινάζει το κτίριο της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών.