Ο Πειραιάς στην Κατοχή και την Αντίσταση

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ - Τζαφέρα Αγγελική
Ο ΕΛΑΣ Πειραιά (απόσπασμα)
(Σημ: Η δημοσίευση αποσπασμάτων της παρούσας διδακτρορικής διατριβής δεν δηλώνει αποδοχή των γνωμών του συγγραφέα)

Ο επιτελικός αξιωματικός του Α ́ Σώματος του ΕΛΑΣ στην Αθήνα, Βασίλης Κουζινόπουλος τον Μάρτιο του 1942 έλαβε από την Κομματική Οργάνωση του Πειραιά (ΚΟΠ) την εντολή σχηματισμού ένοπλου στρατού στην πόλη. Ο Κουζινόπουλος άρχισε τις επαφές με την Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ και προχώρησε στην συγκρότηση ένοπλων μονάδων τέλος του μήνα (261).
Η Διοίκηση του πρώτου τομέα ΕΛΑΣ Πειραιά συγκροτήθηκε ως εξής, ο μόνιμος υπολοχαγός Πεζικού και απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, Αλέκος Μανωλάκος ανέλαβε στρατιωτικός επίτροπος του ΕΛΑΣ Πειραιά μέχρι το 1943 που έφυγε για το Βουνό, ο έφεδρος αξιωματικός και στέλεχος του Κ.Κ.Ε., Νίκανδρος Κεπέσης ορίστηκε καπετάνιος του ΕΛΑΣ Πειραιά και ο Ν. Ευθυμίου ανέλαβε τη διαφώτιση (262). Στο αρχικό στάδιο ο ΕΛΑΣ Πειραιά στηριζόταν σε πολιτικά στελέχη και σε οργανωμένους κομμουνιστές.

Τον Απρίλιο του 1942 πραγματοποιήθηκε συνεδρίαση των στρατιωτικών στελεχών του ΕΛΑΣ Πειραιά στην Αθήνα σε ένα κτίριο στην οδό Φειδίου με θέμα την καλύτερη οργάνωση του ΕΛΑΣ Πειραιά. Σ’ αυτή συμμετείχαν ο έφεδρος υπολοχαγός Πεζικού και πολεμιστής του αλβανικού μετώπου, Πέτρος Ευσταθόπουλος, ο καπετάνιος του ΕΛΑΣ, Νίκανδρος Κεπέσης, ο στρατιωτικός επίτροπος του ΕΛΑΣ Πειραιά, Α. Μανωλάκος και ο συνταγματάρχης Ν. Παπασταματιάδης από την Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ. Αποφασίστηκε να συγκροτηθούν τρία τάγματα των δύο ή τριών λόχων προκειμένου ο ΕΛΑΣ Πειραιά να οργανωθεί αποτελεσματικότερα και να αναπτυχθεί συντομότερα. Σύμφωνα με τις αποφάσεις που πάρθηκαν από τους συμμετέχοντες στην συνεδρίαση αυτή, ο ΕΛΑΣ Πειραιά θα οργανωνόταν σε τρία Τάγματα,
το Τάγμα της Κοκκινιάς με προσωρινό στρατιωτικό διοικητή τον λοχαγό της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, Ηλιάδη Στυλιανό,
το Τάγμα στο Κέντρο του Πειραιά (Πασαλιμάνι, Πειραϊκή, Άγιος Βασίλειος, Καστέλα) με προσωρινό στρατιωτικό διοικητή τον λοχαγό Μονιάκη Ευάγγελο
και το Τάγμα των Συνοικιών Αγία Σοφία, Ταμπούρια, Κερατσίνι, Δραπετσώνα με προσωρινό στρατιωτικό διοικητή τον υπολοχαγό Πέτρο Ευσταθόπουλο.

Όλα αυτά τα Τάγματα συγκρότησαν το Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Πειραιά που είχε προσωρινό στρατιωτικό διοικητή τον λοχαγό πεζικού, Κορνηλάκη Βασίλειο. Κάθε Τάγμα αποτελούνταν λοιπόν από δύο με τρεις λόχους που έπαιρναν την ονομασία τους από την συνοικία στην οποία συγκροτούνταν.
Αρχικά λοιπόν, το 1942, το Τάγμα της Κοκκινιάς αποτελούνταν από δύο λόχους με διοικητές τους εφέδρους αξιωματικούς και αδέρφια Λάλο και Μίμη Θηριώτη, το Τάγμα του Κέντρου του Πειραιά από δύο λόχους με στρατιωτικούς διοικητές τους εφέδρους Σωτηριάδη Γεώργιο και Ευθυμίου Νικόλαο ενώ το Τάγμα της Αγίας, Σοφίας, Κερατσινίου, Ταμπουρίων και Δραπετσώνας αποτελούνταν από ένα λόχο με στρατιωτικό διοικητή τον έφεδρο αξιωματικό Μιλτιάδη Τσανάκα (263).
Στο αρχικό διάστημα της ίδρυσής του ο ΕΛΑΣ Πειραιά είχε να αντιμετωπίσει βασικά προβλήματα όπως η έλλειψη όπλων και πυρομαχικών, ο μικρός αριθμός ανταρτών του ένοπλου ΕΛΑΣ και η ελλιπής εκπαίδευση τους.

Το ζήτημα της ελλιπούς εκπαίδευσης εξακολουθούσε να προβληματίζει τα στελέχη του ΕΛΑΣ ακόμα και μετά την πάροδο περίπου ενός χρόνου. Όταν ο λοχαγός Σωτήρης Κύβελος ανέλαβε την στρατιωτική οργάνωση του 1ου Τάγματος Κοκκινιάς τον Νοέμβριο του 1943, περιέγραψε τους άνδρες του ΕΛΑΣ ως ενθουσιώδεις και πατριώτες άλλα άπειρους στρατιωτικά (264).
Το πρόβλημα του οπλισμού ήταν οξύ. Ο αρχικός οπλισμός που διέθετε ο ΕΛΑΣ Πειραιά, συγκεντρωμένος από στελέχη του Κ.Κ.Ε. και από φίλους και οπαδούς της αντίστασης ήταν λίγα πιστόλια με σφαίρες, ακόμα λιγότερα τουφέκια, μερικές χειροβομβίδες και ένα πολυβόλο Χότσκις.
Ένα επιπλέον πρόβλημα ήταν και η δυσκολία να κρατηθεί μυστική η ταυτότητα των αγωνιστών του ΕΛΑΣ, να βρεθούν καταφύγια αλλά και να συντηρηθούν οι αγωνιστές.
Επίσης οι μόνιμοι αξιωματικοί-μέλη του ΕΛΑΣ- που είχαν αναλάβει να εκπαιδεύσουν τους αγωνιστές του ΕΛΑΣ διακινδύνευαν (σημ: την ζωη τους πανω απ' ολα) τουλάχιστον τον μισθό τους που εξακολουθούσαν να παίρνουν από το κράτος, αν γινόταν αντιληπτή αυτή η συμβολή τους (265).
Παρά όμως τις παραπάνω δυσκολίες, η ανάπτυξη του ΕΛΑΣ Πειραιά ακολούθησε σταθερή ανοδική πορεία με αποτέλεσμα ο ΕΛΑΣ να αριθμεί 5.000 μαχητές μετά την πάροδο ενός χρόνου, το 1943.

Πολλά στελέχη του ΕΑΜ Πειραιά μετατάχτηκαν για να στελεχώσουν τις νεοσύστατες μαχητικές μονάδες του ΕΛΑΣ Πειραιά. Μία από τις ένοπλες μονάδες του Πειραιά που ξεχώρισαν ήταν ο Πρώτος Λόχος στον Κεντρικό Πειραιά που πήρε την ονομασία «Πρότυπος» εξαιτίας της αποτελεσματικής του δράσης. Ήταν η μοναδική από τις μονάδες που δρούσαν στον Πειραιά που δεν είχε καμία απώλεια αγωνιστών σε όλη τη διάρκεια της Κατοχικής περιόδου παρόλο που το πεδίο δράσης της ήταν υπό την φρούρηση ισχυρών Κατοχικών δυνάμεων. Στρατιωτικός διοικητής του Πρότυπου Λόχου, ήταν ο Πέτρος Ευσταθόπουλος (που είχε αναλάβει προσωρινά και την στρατιωτική διοίκηση του Τάγματος των Συνοικιών), πρώτος πολιτικός καπετάνιος ήταν ο Χρήστος Μαντούδης και Β ́ καπετάνιος ο Κώστας Θεοφάνους.
Ο Πρότυπος Λόχος κάλυπτε με τη δράση του τις περιοχές του Κεντρικού Πειραιά (Δημοτικό Θέατρο, Πασαλιμάνι), εκεί ξεχώρισαν για τη δράση τους οι αγωνιστές Αντώνης Κακλαμάνος, Νίκος Τραϊφόρος, Κώστας Θεοδώρου και Νικηφόρος Σπηλιωτόπουλος, την περιοχή του Προφήτη Ηλία με πολιτικό υπεύθυνο τον Γ. Καραμήτρο, την περιοχή των Καμινίων με στρατιωτικό υπεύθυνο τον Αντώνη Χατζηαθανασίου και τον Θεόδωρο Ζωητά καθώς και την περιοχή του Νέου Φαλήρου (266).

Το φθινόπωρο του 1942 στρατολογήθηκαν αρκετά νέα μέλη στον ΕΛΑΣ και αυτό γιατί ο απόηχος της δράσης του ΕΛΑΣ στα βουνά, οι στρατιωτικές του επιτυχίες και οι διεθνείς εξελίξεις στο μέτωπο του πολέμου, επέδρασαν θετικά στην ψυχολογία των αγωνιστών με αποτέλεσμα οι περισσότεροι να ζητάνε τη μετάταξή τους στις ένοπλες δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Ο ρυθμός συγκρότησης νέων λόχων στις συνοικίες του Πειραιά παρουσίασε αξιοζήλευτη πρόοδο και έφτασε σε υψηλό επίπεδο με συνεχή συγκρότηση νέων λόχων ως αποτέλεσμα η κάθε περιοχή να διαθέτει πάνω από δύο και τρεις λόχους.

Η αντεπίθεση των Σοβιετικών στο Στάλινγκραντ, τον Σεπτέμβριο του 1942, που κύκλωσαν τους Γερμανούς, η δεύτερη μάχη του Ελ Αλαμέιν που διεξήχθη στα τέλη Οκτωβρίου του 1942 μέχρι τις αρχές Νοεμβρίου του ίδιου έτους που υπήρξε στρατηγικής συμμαχίας αφού σήμανε την υποχώρηση των δυνάμεων του Άξονα στο Βορειοαφρικανικό μέτωπο πολέμου, η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου τη νύχτα της 25 ης Νοέμβριου το 1942 καθώς και η απόβαση των συμμάχων στη Βόρεια Αφρική στα τέλη του ίδιου μήνα, ήταν ενισχυτικοί παράγοντες που δημιούργησαν ελπίδες για θετική έκβαση του Συμμαχικού πολέμου, φούντωσαν την εσωτερική αντίσταση και οδήγησαν στην αύξηση των στρατολογούμενων μαχητών στον ΕΛΑΣ.
Βέβαια το πρόβλημα του οπλισμού του ΕΛΑΣ Πειραιά εξακολουθούσε να υπάρχει. Η συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943 και η κατάρρευση του ιταλικού στρατού δεν απέφερε σημαντικό οπλισμό στον ΕΛΑΣ Πειραιά. Η προσπάθεια των μαχητών να συμφωνήσουν με τις ιταλικές δυνάμεις του Πειραιά για παράδοση του οπλισμού τους και αποστολή τους στο Βουνό απέτυχε. Μεμονωμένα ήταν και τα περιστατικά ιταλών στρατιωτών που παρέδιδαν τον εξοπλισμό τους στον ΕΛΑΣ Πειραιά με αντάλλαγμα να τους βρουν καταφύγιο. Τα περισσότερα όπλα είτε ήταν λάφυρα από τις ένοπλες συγκρούσεις είτε προέρχονταν από επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ σε στρατιωτικές αποθήκες των δυνάμεων Κατοχής. Το 1943, μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, ένας Ελασίτης που καλούνταν «Μπάμπης» έκλεψε από τον ιταλικό καταυλισμό στα Καμίνια ένα φορτηγό γεμάτο πυρομαχικά που γέμισαν κυριολεκτικά όλους τους χώρους αποθήκευσης του κουρείου του Σταύρου Αγάμαλη στον Πειραιά που χρησιμοποιούνταν σαν γιάφκα αποθήκευσης πυρομαχικών (267).
Παρόμοιο περιστατικό για εξασφάλιση πυρομαχικών λίγο μετά την ιταλική συνθηκολόγηση ήταν με μία ομάδα Ελασιτών που προσποιούμενοι τους εργάτες του ΟΛΠ έκαναν τρεις νυκτερινές επιδρομές σε αποθήκη κοντά στο Χατζηκυριάκειο και απέσπασαν πολεμοφόδια τα οποία μετέφεραν με κάρα σκεπασμένα με πισσόχαρτα, ξύλα και τενεκέδες (268).

Ο αριθμός του ΕΛΑΣ Πειραιά στα τέλη του 1943 ανερχόταν σε 5.000 μαχητές ενώ τον Ιούνιο του 1944 σε 1.500. Πρόκειται για σημαντική μείωση του αριθμού των μαχητών και οφειλόταν στον αγγλοαμερικανικό συμμαχικό βομβαρδισμό του Πειραιά, τον Ιανουάριο του 1944, που αποδιοργάνωσε όχι μόνο τον ΕΛΑΣ Πειραιά και τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις αλλά και ολόκληρη την πόλη. Η οργανωτική του δομή διαλύθηκε καθώς τα Τάγματα και οι Λόχοι άδειασαν από μαχητές και δεν αντιστοιχούσαν πλέον στις συνοικίες του Πειραιά που παρουσίαζαν εικόνα καταστροφής και εγκατάλειψης. Χρειάστηκε να περάσουν κάποιοι μήνες μέχρι η πόλη του Πειραιά να συνέλθει από τις σοβαρές απώλειες σε ανθρώπινο δυναμικό που προκάλεσε ο συμμαχικός βομβαρδισμός. Η αριθμητική μείωση των δυνάμεων που υπέστη ο ΕΛΑΣ Πειραιά μετά τον συμμαχικό βομβαρδισμό είχε σαν αποτέλεσμα τον Ιούνιο του 1944 να αριθμεί 1.500 μαχητές. Ωστόσο η ανάκαμψη και η αναδιοργάνωση του ΕΛΑΣ Πειραιά οδήγησε στην αύξηση των μαχητών σε 3.500 τον Σεπτέμβριο του 1944 και σε 5.500 τον Οκτώβριο του ίδιου έτους (269).
Εντωμεταξύ το καλοκαίρι του 1944 ο ΕΛΑΣ Πειραιά ανασυντάχθηκε σε νέα διαρθρωτική βάση που είχε την παρακάτω μορφή:
Ο ευρύτερος Πειραιάς, το κέντρο και οι συνοικίες, υπάχθηκε στο 6ο Σύνταγμα με στρατιωτικό διοικητή τον Σωτήρη Κύβελο και πολιτικό καπετάνιο τον Νίκανδρο Κεπέση που είχε το ψευδώνυμο «Αγαμέμνων». Σ’ αυτό υπάγονταν τέσσερα Τάγματα.
Το Πρώτο Τάγμα κάλυπτε τις συνοικίες Αγία Σοφία, Ταμπούρια, Αμφιάλη, Ευγένεια, Δραπετσώνα και Λιπάσματα με στρατιωτικό διοικητή τον Πέτρο Ευσταθόπουλο που παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι την απελευθέρωση και είχε το ψευδώνυμο «Νώντας» με πολιτικούς καπετάνιους τον Αλέκο Βαρυτιμίδη που είχε το ψευδώνυμο «Κυριάκος» -και τον Σπύρο Ζερβό. Το Τάγμα αυτό λόγω της μεγάλης αριθμητικής του δύναμης χωρίστηκε από τον Ζερβό σε 12 λόχους, δηλαδή αντιστοιχούσαν δύο λόχοι σε κάθε περιοχή, ένας τακτικός και ένας εφεδρικός λόχος.
Το Δεύτερο Τάγμα κάλυπτε τις συνοικίες Παλαιά Κοκκινιά, Νίκαια και Κορυδαλλό με στρατιωτικό διοικητή τον έφεδρο αξιωματικό Καρυζώνη (το μικρό του όνομα δεν αναφέρεται) και πολιτικό καπετάνιο τον Χρήστο Συμεωνίδη. Στρατιωτικά στελέχη του τάγματος ΕΛΑΣ Κοκκινιάς ήταν ο Ν. Χιωτάκης, ο Χατζής Φλώρος, ο Γιάννης Πισσάνος και άλλοι (270).
Το Τρίτο Τάγμα κάλυπτε τις συνοικίες Ρέντη, Καμίνια, Νέο Φάληρο, Απόλλωνας και Μοσχάτο με στρατιωτικό διοικητή τον «Αχιλλέα» (το πραγματικό ονοματεπώνυμό του δεν αναφέρεται) και πολιτικό καπετάνιο τον Θανάση Κούβακα που είχε το ψευδώνυμο «Αλέξης».
Το Τέταρτο και τελευταίο Τάγμα κάλυπτε τον Κεντρικό Πειραιά και τις γύρω περιοχές του, Καλλίπολη, Πειραϊκή, Προφήτη Ηλία και Καστέλα με στρατιωτικό διοικητή τον Μίλτο Αλικάκο και πολιτικό καπετάνιο τον Σωτήρη Καλαμπόκη (271).

Διάρθρωση ΕΛΑΣ Πειραιά

6ο ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΕΛΑΣ ΠΕΙΡΑΙΑ - Στρατιωτικός Διοικητής Σ. Κύβελος - Καπετάνιος Ν. Κεπέσης

1ο ΤΑΓΜΑ: Αγ. Σοφία, Ταμπούρια, Αμφιάλη, Ευγένεια, Δραπετσώνα, Λιπάσματα / Στρατ. Διοικητής: Π. Ευσταθόπουλο / Καπετάνιος: Α. Βαρυτιμίδης. Σ. Ζερβός / ΛΟΧΟΙ

2ο ΤΑΓΜΑ: Π. Κοκκινιά, Νίκαια, Κορυδαλλός / Στρατ. Διοικητής: Κορυζώνης / Καπετάνιος: Χ. Συμεωνίδης / ΛΟΧΟΙ

3ο ΤΑΓΜΑ: Ρέντη, Καμίνια, Ν. Φάληρο, Απόλλωνας, Μοσχάτο / Στρ. Διοικητής: Αχιλλέας / Καπετάνιος: Α. Κούβακας / ΛΟΧΟΙ

4ο ΤΑΓΜΑ: Κέντρο Πειραιά, Καλλίπολη, Πειραϊκή, Πρ.Ηλία, Καστέλα / Στρ. Διοικητής: Μ. Αλικάκος / Καπετάνιος: Σ. Καλαμπόκης / ΛΟΧΟΙ

Πως όμως βρέθηκαν τόσα μέλη να στελεχώσουν τον ΕΛΑΣ Πειραιά και γιατί έγιναν τόσο ισχυρές οι δυνάμεις του από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Οκτώβριο του 1944.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι χρονικά βρισκόμαστε λίγο πριν την απελευθέρωση της χώρας επομένως η ενίσχυση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ Πειραιά αποτελούσε προτεραιότητα γιατί οι λιμενικές και βιομηχανικές εγκαταστάσεις της πόλης θα βρίσκονταν στο στόχαστρο των αποχωρούντων Κατοχικών δυνάμεων άρα ο ΕΛΑΣ έπρεπε να έχει ισχυρές δυνάμεις για τις μάχες με τους κατακτητές. Άλλωστε οι προετοιμασίες για την επικείμενη αποχώρηση των Γερμανών έχουν αρχίσει μερικούς μήνες πριν. Από τον Φεβρουάριο του 1944 οι Κατοχικές δυνάμεις βρίσκονταν σε επιφυλακή τόσο στην Αθήνα όσο και στον Πειραιά κλείνοντας δρόμους, καίγοντας αρχεία τους ενώ παράλληλα στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας ήταν εμφανής η αυξημένη κινητικότητα (272).
Η ραγδαία αύξηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ Πειραιά σε 5.500 τον Οκτώβριο του 1944 προφανώς λοιπόν να οφειλόταν στο γεγονός ότι θα ακολουθούσαν μάχες με τους Γερμανούς. Ωστόσο η ενίσχυση των δυνάμεων του δεν έγινε αποκλειστικά με Πειραιώτες Ελασίτες άλλωστε δεν θα ήταν δυνατό μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Η ενίσχυση των μαχητικών του δυνάμεων συντελέστηκε προφανώς από τις δυνάμεις ΕΛΑΣ Αθήνας ή και άλλων περιοχών. Εκείνη τη χρονική περίοδο όλα φανέρωναν ότι οι Γερμανοί που επίσπευδαν την εκκένωση της Αττικής δεν θα περιορίζονταν σε μία απλή αποχώρηση αλλά θα προχωρούσαν και σε αντίποινα (273) έτσι ο ΕΛΑΣ Πειραιά έπρεπε να είναι προετοιμασμένος για συγκρούσεις μαζί τους. Προετοιμασία που αποδείχθηκε σωτήρια όπως θα εξετάσουμε στο κεφάλαιο της απελευθέρωσης.

Λίγους μήνες πριν την ανασυγκρότηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ Πειραιά ύστερα από πρωτοβουλία ενός Πειραιώτη Ελασίτη γνωστού μόνο με το ψευδώνυμο «Μήτσος» που φοιτούσε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ήταν ενταγμένος στη διλοχία του ΕΛΑΣ που ήταν συγκροτημένη μέσα σε αυτό, δημιουργήθηκε μία Διμοιρία του ΕΛΑΣ, τον Ιανουάριο 1944, που θα την στελέχωναν φοιτητές που διέμεναν στον Πειραιά. Η Διμοιρία αυτή ανήκε οργανωτικά στην Διλοχία του Πανεπιστημίου Αθηνών με καπετάνιο τον Κ. Φίλη που είχε το ψευδώνυμο «Αχιλλέας» ενώ δεν είχε καμία εξάρτηση ή συνεργασία με τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις του Πειραιά. Στόχος της ήταν η μέγιστη δυνατή προβολή του έργου της Εθνικής Αντίστασης στον Πειραϊκό λαό και η στρατολόγηση νέων μελών.
Τα μέλη της θα συμμετείχαν στις αντιστασιακές εκδηλώσεις με το Πανεπιστήμιο Αθηνών και όχι του Πειραιά για να αποφευχθεί ο εντοπισμός τους από τις δυνάμεις Κατοχής όταν θα άρχιζαν να δρουν στον Πειραιά.
Στρατιωτικός διοικητής της Διμοιρίας ανέλαβε ο Δημοσθένης Λουλούδης που φοιτούσε στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και είχε το ψευδώνυμο «Πάτροκλος» ενώ καπετάνιος ορίστηκε ο «Μήτσος».

Η Διμοιρία ΕΛΑΣ Φοιτητών Πειραιά αποτελούνταν από τρεις ομάδες και η κάθε ομάδα από πέντε με έξι αγωνιστές. Η κάθε ομάδα είχε το δικό της στρατιωτικό διοικητή και καπετάνιο και αφού προηγήθηκε μία στοιχειώδης στρατιωτική εκπαίδευση στο σύνολο της διμοιρίας, η τελευταία προχώρησε σε μία σειρά αντιστασιακών πράξεων με συνθήματα στους τοίχους, με χειρόγραφες προκηρύξεις και τρικ που πετούσαν κάτω από τις πόρτες των σπιτιών και με τοποθέτηση μεγάλων χαρτονιών με συνθήματα στα καλώδια ηλεκτροδότησης.
Η δράση της ήταν πάντοτε πολύ καλά σχεδιασμένη και προετοιμασμένη με μεγάλη συνωμοτικότητα και προφυλάξεις για αυτό άλλωστε και δεν θρήνησε ποτέ θύματα. Ορισμένοι από τους μαχητές της διμοιρίας ήταν ο Παναγιώτης Γκούμας, ο Γιάννης Μοννάς, ο Πέτρος Κοτσερούλης, ο Γιάννης Κρητικός με το ψευδώνυμο «Σταύρος», ο Γιάννης Παππάς με το ψευδώνυμο «Απόστολος» και άλλοι όπως και ο Πειραιώτης Επονίτης, Γεώργιος Μπελαβίλας, που πρωτοστάτησε στην επιτυχή ολοκλήρωση της οργάνωσης της Διμοιρίας αυτής (274).

Ο ΕΛΑΣ Πειραιά (όπως και το ΕΑΜ Πειραιά) διέθετε δύο Συνδέσμους, τον Δημήτρη Ρούση που εργαζόταν στο εργοστάσιο της Ηλεκτρικής στο Κερατσίνι και την «Μάρθα» (Σημ: μαλλον προκειται για την Ελπιδα Μαλιοπουλου) της οποίας το ονοματεπώνυμο δεν καταγράφεται. Οι δύο αυτοί Σύνδεσμοι προσέφεραν τις υπηρεσίες τους όχι μόνο για την ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ των στελεχών και των μαχητών του ΕΛΑΣ Πειραιά αλλά ταυτόχρονα διαδραμάτισαν ένα σπουδαίο ρόλο τόσο στην οργανωτική διαδικασία του ΕΛΑΣ Πειραιά όσο και στον στρατιωτικό εξοπλισμό της οργάνωσης.
Επίσης οι Σύνδεσμοι σημαντικό ρόλο είχαν και στην διάσωση των μαχητών του ΕΛΑΣ που έπρεπε να φυγαδευτούν. Ο Σύνδεσμος ήταν αυτός που παραλάμβανε τους μαχητές, τους οδηγούσε στην Αθήνα στον Σύνδεσμο του Βουνού, Θανάση Γοργόλη για να τους προωθήσει. Τη διαδικασία αυτή ακολουθούσαν όχι μόνο για την αποστολή ανταρτών αλλά και για τη διάσωση Ιταλών και βρετανών αιχμαλώτων που είχαν δραπετεύσει (275). Ο ΕΛΑΣ Πειραιά χρησιμοποιούσε ένα σημαντικό αριθμό από γιάφκες για την αποθήκευση οπλισμού καθώς και έντυπου υλικού. Το κουρείο του Σταύρου Αγάμαλη που βρισκόταν στο κέντρο του Πειραιά επί της Καραολή Δημητρίου και Ηρώων Πολυτεχνείου γωνία.
Το κουρείο του Αντώνη Μπαρμπαρή στην περιοχή του Προφήτη Ηλία στο τέρμα της οδού Σηραγγείου. Ο Μπαρμπαρής είχε καταφέρει να έχει επαφές με Ιταλούς στρατιώτες του αντιαεροπορικού πυροβολείου και τους διοχέτευε με αντιστασιακές προκηρύξεις τυπωμένες στα ιταλικά ενώ αυτοί του έδιναν χειροβομβίδες, περίστροφα, όπλα φωτοβολίδων ακόμα και μασούρια δυναμίτη.
Το κουρείο επί της οδού Ευαγγελιστρίας 31-33 στην περιοχή Κρητικά του Πειραιά.
Μία μάντρα με καυσόξυλα που ανήκε στον Γρηγόρη Γεωργιάδη επί της οδού Ευαγγελιστρίας 34. Εκεί γινόταν αποθήκευση και του ρουχισμού που προερχόταν από την δραστηριότητα της οργάνωσης της Εθνικής Αλληλεγγύης στον Πειραιά. Το υλικό που μαζευόταν στην μάντρα διοχετευόταν στο Τάγμα του ΕΛΑΣ στη Νίκαια καθώς και στην «Ελεύθερη Ελλάδα» με την ευθύνη της οργάνωσης «Επιμελητεία του Αντάρτη» (Ε.Τ.Α.). Η τελευταία διέθετε πυρήνες και στον Πειραιά που αναλάμβαναν την μεταφορά του συγκεντρωμένου αυτού υλικού στην «Ελεύθερη Ελλάδα» κατόπιν συνεννόησης με οργανωμένους στην αντίσταση σιδηροδρομικούς υπαλλήλους (276).

Τα κουρεία αποτελούσαν συχνά επιλογή των μαχητών για γιάφκες. Πρόκειται για συνειδητοποιημένη επιλογή επειδή ήταν πολυσύχναστα δίχως να κινούν υποψίες στις Κατοχικές δυνάμεις και τα Τάγματα Ασφαλείας. Βέβαια με τον ίδιο τρόπο χρησιμοποιούνταν και όλα τα σπίτια καθώς και οι επαγγελματικοί χώροι όπου γίνονταν οι συνεδριάσεις τόσο του ΕΑΜ όσο και του ΕΛΑΣ Πειραιά και έχουν αναφερθεί παραπάνω.

261 - Κουζινόπουλος Β., (Ιούλης-Αύγουστος- Σεπτέμβρης, 1985), «Σχετικά με τον ΕΛΑΣ Πειραιά», Αθήνα: περιοδικό Εθνικής Αντίστασης, τεύχος 47, σελ. 21-22.
262 - Κεπέσης Ν., (1988), Ο Πειραιάς στην Εθνική Αντίσταση, Αθήνα: το βιβλίο εκδόθηκε με τη συμβολή του Συνδέσμου Δήμων περιοχών Πειραιά και Δυτικής Αττικής, σελ.119-120.
263 - Κουζινόπουλος Β., ο.π., σελ. 21-22.
264 - Αρχείο ΠΕΑΕΑ Κοκκινιάς, Μαγνητοφωνημένη Συνέντευξη του Σ. Κύβελου, στρατιωτικού διοικητή του 1 ου Τάγματος Κοκκινιάς
265 - Κουζινόπουλος Β., ο.π., σελ. 21-22.
266 - Θεοφάνους Κ., (1996), Η Εθνική Αντίσταση στον Πειραιά 1941-1944, ο.π., σελ. 65-66, 70-71.
267 - Θεοφάνους Κ., (1996), Η Εθνική Αντίσταση στον Πειραιά 1941-1944, ο.π., σελ. 67, 73-74.
268 - Αρχείο Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε., Αδημοσίευτη γραπτή μαρτυρία του Γιάννη Πισσά, Απρίλιος 1969.
269 - Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης. Το χρονικό του αγώνα. Στ ́ άρματα στ ́ άρματα, συλλογική εργασία αγωνιστών (1964), Αθήνα: Γιαννίκος, Τόμος Α ́-Δ ́, σελ. 142-143.
270 - Δήμος Νίκαιας, ο.π., σελ. 21.
271 - Θεοφάνους Κ., (1996), Η Εθνική Αντίσταση στον Πειραιά 1941-1944, ο.π., σελ. 66-69.
272 - Talbot Rice προς Howard, Αριθ. DTR/GR/6923, 12 Φεβρ. 1944. F.O. 371/43678/R2434. Σπηλιωτοπούλου Μ. – Παπαστράτης Π., (2004), Χρονολόγιο Γεγονότων 1940-1944 Από τα έγγραφα του Βρετανικού Υπουργείου των Εξωτερικών Foreign Office 371, τόμος Β ́ 1944, Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών, Κέντρο Ερεύνης της ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού, σελ. 77.
273 - Leeper προς F.O., Τηλ. 69, immediate, απορρ., 5 Οκτ. 1944. F.O. 371/43693/R15882. Ο.π. σελ.654.
274 - Ο Γεώργιος Μπελαβίλας, κάτοικος Πειραιά, υπήρξε μέλος της ΟΚΝΕ που το 1942 εντάχθηκε στο ΕΑΜ Πειραιά ενώ τον Φεβρουάριο του 1943 έγινε μέλος της ΕΠΟΝ Πειραιά με τομέα δράσης την περιοχή Χατζηκυριάκειο-Βρυώνη. Λόγω της δράσης του συνελήφθη από τους Γερμανούς στις 24 Ιουνίου 1944 και κρατήθηκε στις φυλακές του στρατοπέδου του Χαϊδαρίου μέχρι τις 14/09/1944 οπότε και αποφυλακίσθηκε. Ιστορικό Αρχείο Ε.Δ.Ι.Α.- Αρχείο Γ. Μπελαβίλα.
275 - Θεοφάνους Κ., (1996), Η Εθνική Αντίσταση στον Πειραιά 1941-1944, ο.π., σελ. 74-75.
276 - Ο.π., σελ. 67-68.

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΣΧΟΛΗ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Ο Πειραιάς στην Κατοχή και την Αντίσταση
ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ
Τζαφέρα Αγγελική