«Παπα-Ξενάκης. Ο ιερέας που εκτελέστηκε δυο φορές».

Αφιερωμένο στον κομμουνιστή ιερέα Νικόλαο Ξενάκη και στη μάχη στο κτήμα Λεμάνη το Μάρτιο του 1948, είναι το βιβλίο «Παπα-Ξενάκης. Ο ιερέας που εκτελέστηκε δυο φορές», που έγραψε ο Γιώργης Η. Αμπαζής και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις της «Σύγχρονης Εποχής».

“Συνελήφθη ο περιβόητος παπά Ξενάκης – Είναι βαρέως τραυματισμένος”
«Τμήμα Χωροφυλακής με επικεφαλής τον θρυλικόν μοίραρχον Παντελίδην και τον Νομάρχην Χίου κ. Σβώκων εκύκλωσε σήμερον την πρωΐαν το κτήμα Λεμάνη όπου κατά τάς υπάρχουσας πληροφορίας εκρύπτετο ο συμμορίτης ιερεύς Ξενάκης.
Μετά τρίωρον συμπλοκήν καθ’ ην ο ανάξιος ιερεύς έρριπτε χειροβομβίδας εναντίον της δυνάμεως χωροφυλακής…» (Πρόοδος αφ. 5194,σελ.2, 20/3/48).

Έτσι τιτλοφορείται το άρθρο της Προόδου, για τη σύλληψη του αείμνηστου ιερέα από τα Αυγώνυμα της Χίου, μετά τη μάχη στα Λολόδεντρα Γρου, ανάμεσα στον αντάρτη παπά του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) και τις δυνάμεις του Στρατού, της χωροφυλακής και των ΜΑΔ (Μονάδες Αποσπασμάτων Δίωξης) Υπαίθρου.

Ξημέρωνε Σάββατο, 20 Μάρτη του 1948!

Οι περιβολάρηδες του Κάμπου και οι αγρότες των χωριών των Καμποχώρων, που κατέβαζαν, με τα κάρα εσπεριδοειδή και τα ζαρζαβατικά στο παζάρι του νησιού συνάντησαν μια ασυνήθιστη κίνηση στην περιοχή.

Στο νου τους ήρθε η προηγηθείσα μάχη του Κάμπου, την Πέμπτη,18/3/48, στο κτήμα Λυκιαρδοπούλου με τους 4 νεκρούς, τους 2 δολοφονημένους αντάρτες και τους συλληφθέντες αντάρτες, όμως δεν κατανοούσαν μιας τέτοιας έκτασης επιχείρηση.

Οι στρατιώτες είχαν ακροβολιστεί στις παρυφές του λόφου Κορακάρη και είχαν κλείσει όλους τους αγροτικούς δρόμους της περιοχής.

Ο ήλιος άρχισε να ξεπροβάλλει απ’ τον Τσεσμέ, οι μαθητές του Γυμνασίου κατέβαιναν με τα πόδια στην πόλη. Τα μπλόκα της αστυνομίας, τους απαγόρευσαν την κάθοδο στο σχολείο, «γιατί υπήρχαν επικίνδυνα κακοποιά στοιχεία».

Ο κομμουνιστής παπάς Νικόλαος Ξενάκης ιερουργούσε στον Άγιο Νικόλαο Γρου, αφ’ ότου γύρισε απ’ την προσφυγιά στις πηγές του Μωυσέως (2 Φλεβάρη 1946).

Ο γέροντάς του Ιωακείμ Στρουμπής, τον όρισε εκεί να εκτελεί τα ιερατικά καθήκοντά του κοντά στους ανθρώπους του μόχθου.

Όμως η άρχουσα τάξη του νησιού δεν ήθελε τη «δημοκρατική ομαλότητα»!

Η ΕΟΧ (Εθνική Οργάνωση Χίου), παρακρατική οργάνωση, που συστάθηκε το Δεκέμβρη του 1944 ήθελε να επιβάλει την τάξη πραγμάτων, που ικανοποιούσαν τα συμφέροντα της. Το σχέδιο της προέβλεπε την τοποθέτηση σε νευραλγικές θέσεις ανθρώπους, της επιρροή της άρχουσας τάξης, όπως του Νομάρχη, το δημοσιογράφο της εφημερίδας Αίμα του Καΐρου, Αντώνιο Σβώκο, του Μητροπολίτη, τον Αρχιερέα των Ενόπλων Δυνάμεων Μέσης Ανατολής, Παντελεήμονα Φωστίνης και στη Χωροφυλακή τους Πλατάκη, Παντελίδη και Ζορμπά (στελέχη που πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους επί Μεταξικής δικτατορίας και Κουίσλινγκ).

Στο νησί μετά από μήνες εγκλεισμού στα μεσαιωνικά κάτεργα των Άγγλων ιμπεριαλιστών και της αστικής κυβέρνησης Τσουδερού -Βασιλέα γύριζαν οι αντιφασίστες αγωνιστές, που πολέμησαν στις μάχες του Ελ Αλαμέιν, στις ναυμαχίες στους ωκεανούς και τη Μεσόγειο, τις αερομαχίες, με τις δυνάμεις του άξονα. Οι 2500 νέοι άνθρωποι με όνειρα, ιδανικά και αξίες επέστρεφαν να χτίσουν ένα νέο κόσμο!

Οι εμπειρίες τους στο συρματόπλεγμα του Ντεκαμερέ, της Ασμάρας, του Τμίμι κλπ. τους είχαν ατσαλώσει τη ζωή! Οι αστοί προύχοντες όμως άλλα είχαν δρομολογήσει στον τόπο…

Η Ιερά σύνοδος της εκκλησίας της Ελλάδος προχωρά στην καθαίρεση του αείμνηστου ΕΑΜιτη Ιεράρχη Ιωακείμ Στρουμπή (πρωτοπόρος ΑΦ312, Πέμπτη 26/9/1946, σελ. 2) και ανοίγει το δρόμο στην τοποθέτηση του Παντελεήμονα Φωστίνη, που αρχίζει το «θεάρεστο» έργο του στο νησί (Πρωτοπόρος α.φ 339, Τρίτη 12/11/1946, σελ 1) για να προλάβει το κακό, όπως έλεγε.

Αρθρογραφεί στον τοπικό τύπο, γυρίζει στα χωριά και πολιτικολογεί (βλ. Νένητα, Καλλιμασιά, Καρδάμυλα κλπ. – (Πρωτοπόρος α.φ. 351, 354, 5/12//1946, σελ 1, 10/12/1946, σελ 2). Στήνει δίκτυο ρουφιάνων στο νησί, βλ. τις σελίδες 297,316,361,419,511, στο βιβλίο του «Αγώνες για την Πατρίδα στην Ξενιτειά» (Β’ έκδοσις, ΑΘΩΣ , Πειραιάς 1988), γιατί ήξερε «ότι στο νησί αυτό ο κομμουνισμός ήταν ακμαίος. Χιλιάδες είχαν γυρίσει από τα Σύρματα της Μ. Ανατολής. Άρχισα τη δουλειά μου».

Στη δε προσφώνηση στις αρχές του νησιού, δε χάνει την ευκαιρία να τονίσει τον σκοπό του ερχομού του, «για να φέρει στην ευθεία οδό τους παραπλανηθέντας και να ξεριζώσει τον αριστερισμό και τον κομμουνισμό, την επάρατο αυτή αρρώστια!».

Δίνει εντολές να συλλαμβάνεται, με κάθε αφορμή ο παπά Ξενάκης όταν ήρθε ο Μητροπολίτης Ακαρνανίας για να τον ανακρίνει ως εκπρόσωπος της Ι.Σ γιατί κατηγορούνταν «επί Τυρεία» (βλ. Παντελεήμονα Φωστίνη) τον συνέλαβαν έξω από το ξενοδοχείο Πελιναίο, όπου διέμενε ο αρχιερέας (Εμπρός. αφ’. 199. Δευτέρα 23/6/1947, σελ.2), ακόμα ο Νομάρχης κ. Σβώκος συλλαμβάνει τον παπά και την οικογένειά του στο Χριστό στο Βαρβάσι και τον οδηγεί στην Ασφάλεια, όπου τους γύρεψαν τις ταυτότητες. (Εμπρός αφ’.211 Δευτέρα 15 Σεπτεμβριου 1947, σελ2)

Ο παπά Ξενάκης ήταν ήδη καταζητούμενος… Η επιτροπή Ασφαλείας του νομού αποφασίζει να τον στείλει εξορία στον Αϊ Στράτη. Ο ιερέας διαφεύγει στην Κυδιάντα και εντάσσεται στην ανταρτοομάδα του καπετάνιου του ΔΣΕ Μιχάλη Βορρηά, με χώρο ευθύνης τη Β. Χίο. Μετά τη μάχη στου Λυκιαρδόπουλου κρύβεται στη γιάφκα του κτήματος Λορέντζου Κουκούλη και το βράδυ της 19 προς 20 Μάρτη του 48 ταμπουρώνεται σ’ ένα σπίτι στα ριζά του λόφου Κορακάρη, το Λεμάνικο.

Η μάχη είναι όμως άνιση! Ο ανταρτοπαπάς του ΔΣΕ ήταν όμως οπλισμένος με ιδανικά και πίστη στο νέο κόσμο για τον οποίο πάλευαν.

Με αξίες, που είχε αποκτήσει στο καμίνι της ταξικής βιοπάλης, απ’το 1931, όταν διώχθηκε απ’ το Σύλλογο Διδασκόντων του Γυμνασίου Χίου, γιατί η οικογένεια του παπά Γιώργη Ξενάκη, δεν είχε να πληρώσει τα εκπαιδευτικά τέλη, 256 δρχ.!!

Ο αντάρτης παπάς γύριζε από δωμάτιο σε δωμάτιο δημιουργώντας την εντύπωση στους χωροφύλακες ότι είναι πολλοί αντάρτες και έριχνε άλλοτε χειροβομβίδες και άλλοτε πυροβολούσε! Όμως τα πυρομαχικά τελειώνουν και κατά τη διαφυγή του, χτυπήθηκε στα πόδια και συνελήφθει!

Οι Χωροφύλακες τον σέρνουν στις πέτρες, σφαδάζει στους πόνους, τον φορτώνουν στο κάρο και τον περνούν απ’ το γεφύρι του Βαρβασίου (αναμνήσεις Γιασεμή Καρτοκέφαλου, πρόσφυγας του Βαρβασίου) για να τον περάσουν μπροστά από το σπίτι του και να τσακίσουν την οικογένεια στον Άγρελα (Καλαμπόκα 43) και συνεχίζουν προς την πόλη, για να τον διαπομπεύσουν στο λαό και τον οδηγούν στο νοσοκομείο του νησιού (αναμνήσεις Μήτσου Κ. Πλουμή, οικοδόμου).

Έμεινε δύο μήνες στο νοσοκομείο, για να γιατρευτούν τα βαριά χτυπημένα πόδια του, φρουρούμενος! Το Σάββατο 26 Μάη του ‘48 μετήχθησαν με το πλοίο «α/π. Θεσ/νίκη», μετά του συγκρατούμενου συντρόφου του Γ. Τσουκαλά, φρουρούμενοι, στην κουπαστή του πλοίου, για να δικαστούν στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών (Πρωία αφ’.3,1Ιούνη 48, σελ 2).

Στις 6 Σεπτέμβρη του 1948 στις πέντε το πρωί το εκτελεστικό απόσπασμα υπό την ευθύνη του επικεφαλής, του Ανθυπασπιστή Πέτρου Πετρίδη στο Γουδί παίρνει θέση απέναντι από τον αντάρτη ιερωμένο του ΔΣΕ στη Χίο, Νικόλα Ξενάκη από το Αυγώνυμα της Χίου, προκειμένου να υλοποιήσει την απόφαση «εις θάνατον παμψηφεί δις[1]» του Έκτακτου Στρατοδικείου Αθηνών. Ο επικεφαλής του ζητάει να του δέσουν τα μάτια κάτι που αρνείται ενώ ο ιερέας του ζητάει να μεταλάβει παίρνοντας την απάντησή του: «Δίνω το αίμα μου για την Ελλάδα». Ο παπά Ξενάκης κοιτά αγέρωχα τους εκτελεστές του στα μάτια βροντοφωνάζοντας για το δίκιο του αγώνα.

Από βραδίς στο κελί των μελλοθάνατων στις φυλακές Αβέρωφ είχε επιχειρηθεί από ισχυρή ομάδα φρουρών να υλοποιηθεί η απόφαση 12/48 του Πρωτοβάθμιου Συνοδικού Δικαστηρίου, της Ιεράς Συνόδου της Ελλάδας, που τον είχε καταδικάσει για «αναρχικήν και αντεθνικήν δράσιν εις καθαίρεσιν και αποσχηματισμόν»[2]. Ο παπά Ξενάκης γιγαντόσωμος και παλικάρι αντιστάθηκε, πάλεψε με τους πραίτορές του, οι οποίοι με τις ξιφολόγχες του κατακρεούργησαν το πρόσωπο και του έσκισαν τα ράσα, προκειμένου να μην έχει την εμφάνιση ιερέα[3].

Δεκαεφτά μέρες νωρίτερα στις 20 Αυγούστου του 1948 στις 5:45 το πρωί στο Γουδί εκτελούνταν οι δώδεκα μαχητές κομμουνιστές του ΔΣΕ από τη Χίο υλοποιώντας έτσι την απόφαση του Έκτακτου Στρατοδικείου Αθηνών 210/14-08-48. «Εκείνο το βραδινό, θυμάται ο Διαμαντής Γεωργούλης, μαζευτήκαμε στο κελί των μελλοθάνατων, είχαν επιτρέψει σε μένα και τον Τράτση να τους επισκεφτούμε, για να αποχαιρετήσουμε τα αδέρφια μας Παντελή και Γιάννη αντίστοιχα. Έτσι πήραμε μέρος και εμείς την τελευταία κομματική συνέλευσή του, όπου με ευθύνη του Πέτρου Αντριώτη έγινε η αποκατάσταση σε κομματικό μέλος, του συντρόφου Μιχάλη Βατάκη, που είχε διαγραφεί το 1939, μετά από δήλωση μετανοίας, λόγω βασανιστηρίων των γραικύλων του Μεταξά και διατρανώθηκε η πίστη στο δίκιο του αγώνα και η ανάγκη συνέχειας της αγωνιστικής δράσης του ΚΚΕ στο πλευρό του λαού. Τότε πήραν ξαφνικά τον παπά Ξενάκη χωρίς καμία αιτιολογία… Σε λίγες μέρες μάθαμε ότι ήταν για να αποφασίσει η Ι. Σύνοδος των αποσχηματισμό του».

Οι δώδεκα μαχητές που πήγαν με ψηλά το κεφάλι και ήταν:

Βατάκης Μιχαήλ, φιλόλογος – Δημοσιογράφος από τα το Θολοποτάμι ετών 33
Γεωργούλης Παντελής, αγρότης από τη Συκιάδα ετών 32
Ζερβός Κώστας, ναυτεργάτης από τα Καρδάμυλα ετών 25
Καραμαΐλης Κώστας, ναυτεργάτης από την Αιγνούσα ετών 22
Κωστάλας Γεώργιος, οικοδόμος γεννημένος στον Τσεσμέ ετών 28
Ξυλάς Κώστας, αγρότης από τον Κάμπο ετών 52
Πλακωτάρης Ισίδωρος, αγρότης από τον Κάμπο ετών 27
Τζιώτης Μάρκος, εργάτης επιπλοποιός από το Βροντάδο ετών 26
Τράτσης Γιάννης, μεταλεργάτης από την Κυδιάντα ετών 25
Τσουκαλάς Γεώργιος, εργάτης από το συν. Νοσοκομείου ετών 26
Ψιακής Δημήτριος, μανάβης από τον Κοφινά ετών 24
και ο Ανδριώτης Πέτρος, Ικαριώτης από τον Εύδηλο ετών 22

Η δίκη των 76 Χιωτών Κομμουνιστών (75 άντρες και μια γυναίκα) έγινε στις 29 Ιούλη του 1948 και η απόφαση του δικαστηρίου βγήκε την παραμονή του δεκαπενταύγουστου (14 – 8 – 1948). Εκεί, η αστική τάξη του νησιού μέσα από την παρακρατική Ε.Ο.Χ. (Εθνική Οργάνωση Χίου) είχε προγράψει τους αγωνιστές διαμορφώνοντας βαρύ κατηγορητήριο με βάση το «θεσμικό πλαίσιο» που είχε χτίσει το αστικό κράτος στα πλαίσια της ανασυγκρότησής του με βάση την πιο άγρια καταστολή[4] , που περιελάμβανε «πλείσται στάσεις και αντιστάσεις, αναρχικαί προσπάθειαι, θρασύτατην προπαγάνδαν προκαλούσαν την διχόνοιαν μεταξύ των πολιτών, τη συμμοριακήν δράσιν εις τον τρίτον γύρον, λειτουργίαν αναρχικού τύπου, επιθέσεις σε αστυνομικά τμήματα, κατάλυσιν αρχών και τέλος τη δημιουργία ελευθέρας Χίου δηλαδή την απόσπασιν τμήματος της επικράτειας»[5]. Έτσι τους παρέπεμψαν με βάση το Γ’ ψήφισμα του 1946, τη 19/45 Συντακτική πράξη και τον αναγκαστικό νόμο 509/47. Οι υπόλοιποι αγωνιστές – ανάμεσά τους και ο ποιητής και τυπογράφος του «Πρωτοπόρου», εφημερίδα του ΕΑΜ και του ΕΜΠΡΟΣ, εφημερίδα του ΚΚΕ, ο Φώτης Αγγουλές – τράβηξαν το δρόμο της φυλακής και της εξορίας.

Οι εκτελέσεις των ανταρτών του ΔΣΕ αποτέλεσαν το κύκνειο άσμα του ηρωικού ταξικού αγώνα στο νησί, πού δόθηκε κάτω από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες, όπως ελλείψεις οπλισμού και εφοδίων αλλά και λόγω του καλά οργανωμένου αστικού κράτους, αφού είχε φέρει στο νησί ως Μητροπολίτη το 1946 τον γνωστό αρχιερέα των Ενόπλων Δυνάμεων Μέσης Ανατολής Παντελεήμων Φωστίνη και ως νομάρχη το δημοσιογράφο της εφημερίδας «Αίμα» στο Κάιρο, Αντώνιο Σβώκο, και αστυνομικό διευθυντή τον μοίραρχο Παντελίδη για να αντιμετωπίσουν τους 2.500 Συρματιένιους.

Υλοποιώντας την απόφαση της ολομέλειας της ΚΕ του κόμματος που πραγματοποιήθηκε σε δυο μέρη στην Αθήνα και στο Βουνό με το σχέδιο «Λίμνες» πραγματοποιήθηκε συνδιάσκεψη της ΚΟΧ (Κομματική Οργάνωση Χίου) το Σεπτέμβρη του 1947 στον Αγ. Μακάριο Βροντάδου με την παρουσία του Κ. Βασάλου, Χαρ. Κανόνη (Λέσβιων) και Π. Αντριώτη (Ικαριώτη) δόθηκαν σπουδαίες μάχες όπως: η συμπλοκή της Κυδιάντας (Γενάρης 1948) με νεκρό τον αντάρτη Σταμάτη Τράτση, η μάχη της Αχλάδας και της Παρπαριάς με νεκρούς τους μαχητές Απόστολο Κουλελέ και Ζαννή Σιδέρη, η μάχη στο κτήμα του Λυκιαρδόπουλου με τρεις αντάρτες νεκρούς, τον Γ. Λεοντάρα, Γιαννίκου Πίττα και Ξυλά και δολοφονηθέντες εν ψυχρώ Κυριάκο Καμπανέλα και τον γραμματέα της Π.Ε Χίου Μιχάλη Βορριά προκειμένου να εισπράξουν τα τριάκοντα αργύρια, η μάχη στο Λεμάνικο, όπου ο παπά Ξενάκης πολέμησε μόνος του επί εξάωρο μια διμοιρία Μάυδων και μια διμοιρία χωροφυλάκων. Τέλος, ακολούθησαν οι δολοφονίες του πολιτικού καθοδηγητή του ΔΣΕ, Δημήτρη Ευαγγελινού, γεωπόνου στον Κάμπο και του Μυτιληνιού γεωπόνου και μέλους της Περιφερειακής Επιτροπής Αιγαίου του ΚΚΕ, Χαράλμπου Κανόνη στην Κλειδού του Βροντάδου, στις 30 Μάρτη του 1948 που αποτέλεσε και τον επίλογο του αγώνα του ΔΣΕ στη Χίο.

Κλείνοντας αυτό το μικρό αφιέρωμα για τον ηρωικό αγώνα των ανταρτών του ΔΣΕ στη Χίο είναι χαρακτηριστικό το ποίημα του συντρόφου ποιητή Φώτη Αγγουλέ που αποτελεί και δική μας υπόσχεση.

Ο Δρόμος

Ας μην ήρθατε πίσω,
Κι ας μη φτάσατε πουθενά.
Ο δρόμος μας αρχινά,
Από κει που ο δικός σας τελειώνει.
Μέσα στο κάτασπρο χιόνι,
Μια ματωμένη γραμμή το δρόμο μας δείχνει
Ας ρίχνει σκοτάδι τριγύρω η νύχτα, ας ρίχνει….
Ακολουθούμε πιστά τα ματωμένα σας ίχνη.

[1] Απόφαση Στρατοδικείου Αθηνών, 210/14-08-48
[2] Αρχείο Ιεράς Συνόδου Ελλάδος
[3] Αναμνήσεις του συγκρατούμενού του Διαμαντή Γεωργούλη, Αφιέρωμα για το ΔΣΕ στη Χίο στην Χιώτικη εφημερίδα Αληθεια, 1996
[4] Δοκίμιο Ιστορίας ΚΚΕ Β2 τόμος 1939 -1949, σελ. 34, Σύγχρονη Εποχή.
[5] Πρακτικά Δίκης Χίων Κομμουνιστών

Γιώργης Η. Αμπαζής, Δάσκαλος, Χίος

www.alithia.gr