14/6/1947: Η στυγερή δολοφονία του προέδρου του Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου Κρήτης, Στρατή Περγαλίδη

Τιμή και δόξα στους ηρωικούς νεκρούς της εργατικής τάξης του Ηρακλείου.

14 Ιούνη 1947: Η άνανδρη και στυγερή δολοφονία του προέδρου του Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου Κρήτης, Στρατή Περγαλίδη, μέσα στα κρατητήρια της Ασφάλειας Ηρακλείου Κρήτης και των δύο διαδηλωτών εργατών, των αδελφών Χρήστου και Κώστα Χατζηγεωργίου.

Ο Στρατής Περγαλίδης (1908 – 1947) γεννήθηκε στην Προύσα της Μικράς Ασίας. Ηρθε στην Ελλάδα με τη Μικρασιατική Καταστροφή, μαζί με την οικογένειά του.

Πήρε δραστήρια μέρος στο εργατικό κίνημα του Ηρακλείου στην περίοδο του Μεσοπολέμου και γρήγορα αναδείχτηκε στέλεχος του Σωματείου των Κουρέων και του ΕΚΗ.

Στα χρόνια της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου έγινε μέλος της ΟΚΝΕ και αγωνίστηκε δραστήρια για τα συμφέροντα της τάξης του και γι’ αυτό διώχτηκε.

Μετά τη Μάχη της Κρήτης, το 1941, κατέφυγε στη Νεάπολη Λασιθίου, όπου έγινε μέλος του ΚΚΕ και συμμετείχε δραστήρια στον αντιστασιακό αγώνα.

Με εντολή της ΚΟ Ηρακλείου του ΚΚΕ, λίγο πριν από την απελευθέρωση της πόλης, αναλαμβάνει την ευθύνη της ανασυγκρότησης του Εργατικού Κέντρου Ηρακλείου (ΕΚΗ). Εκλέγεται πρόεδρος του ΕΚΗ και ηγείται της πάλης της εργατικής τάξης του νομού, καθοδηγώντας σημαντικούς οικονομικούς και πολιτικούς αγώνες, ιδιαίτερα τα χρόνια της «λευκής τρομοκρατίας» μετά τη Βάρκιζα και την περίοδο του Εμφυλίου. Στο πρόσωπό του η εργατική τάξη του Ηρακλείου είχε βρει ένα άξιο αφοσιωμένο και πιστό ως το θάνατο ηγέτη. Γι’ αυτό οι αντιδραστικές δυνάμεις τον είχαν βάλει στο μάτι.

Λίγο πριν την τελευταία πράξη του δράματος, την πρωτομαγιά του 1947, το Εργατικό Κέντρο (ΕΚΗ) διατρανώνει στο Γεωπονικό Κήπο (Ηρακλείου) μπροστά σε χιλιάδες ανθρώπους την ενότητά του και την απόφασή του να αγωνιστεί για τη βελτίωση της ζωής των εργαζομένων και του λαού. Ομόφωνα εγκρίνουν το ιστορικό ψήφισμα που καταγγέλλει τον ξένο παράγοντα και την κυβέρνηση ως δημιουργούς του εμφυλίου: "Να φύγουν αμέσως οι ξένοι. Καμιά δύναμη δεν μπορεί να αναχαιτίσει την εργατική τάξη από την ιστορική της πορεία". Η συμμετοχή είναι πάνδημη, τόσο του κόσμου, όσο και των κομμάτων, των συλλόγων και των Αρχών. Ομιλητές ήταν ο Στρατής Περγαλίδης και ο Α. Σταυρουλάκης. Διαβάστηκε ο χαιρετισμός του φυλακισμένου Γιάννη Τριανταφύλλου(1), αντ/δρου του ΕΚΗ και προέδρου των οικοδόμων. Όλοι κάνουν έκκληση στα κόμματα για συμφιλίωση.

Στις 26-5-47 ο νομάρχης κάλεσε το Στρ. Περγαλίδη και του ζήτησε μπροστά στο διοικητή της Ασφάλειας και της Χωροφυλακής να πείσει τους εργάτες να μην πραγματοποιήσουν τις προγραμματισμένες κινητοποιήσεις τους. "Θα τους διαλύσουμε με τα όπλα. Θα σε συλλάβομε αμέσως", τους είπε ο Ν. Δραμητινός, διοικητής της Ασφάλειας Ηρακλείου. "Δεν έχω να τους πω τίποτε. Πιάστε με. Αν νομίζετε ότι με το αίμα θα λυθεί το ελληνικό ζήτημα, χτυπήστε με" (εφημ. “Ελεύθερη Κρήτη”, 27-5-1947), τους είπε ο Στρατής Περγαλίδης.

Στις αρχές Ιουνίου 1947 είχαν τελειώσει οι απεργίες των βυρσοδεψών και των τσαγκαράδων και μόλις στις 9 Ιουνίου έληγε η απεργία διαρκείας των τυπογράφων. Το βράδυ της 9ης Ιουνίου πυροβολήθηκε στην περιοχή της Αγ. Τριάδας (παλιό Ηράκλειο) ο απεργοσπάστης Καβαλυνάκης. Η αστυνομία συνέλαβε την Απεργιακή Επιτροπή ως υπεύθυνη και την απελευθέρωσε μετά την κατάθεση του θύματος ότι ο τραυματισμός οφειλόταν σε οικογενειακές διαφορές.

Στις 12-6-1947 συλλαμβάνεται ο πρόεδρος του ΕΚΗ Στρατής Περγαλίδης κι ο γραμματέας του Ανδρέας Σταυρουλάκης ως ηθικοί αυτουργοί του τραυματισμού του Καβαλυνάκη αν και είχε δηλώσει ο τελευταίος τις οικογενειακές διαφορές ως αιτία.

Πυρ κατά των εργατών

Στις 13 Ιούνη 1947 οι επιτροπές των σωματείων, που αριθμούσαν περί τα 400 άτομα, αφού συγκεντρώθηκαν στο Μεϊντάνι κατευθύνθηκαν στη Νομαρχία, στην πλατεία των Τριών Καμαρών, για να συναντήσουν το νομάρχη και να εκφράσουν την οργή και την αγανάκτησή τους για τη σύλληψη του εργατικού ηγέτη Στρατή Περγαλίδη και να αξιώσουν δυναμικά την απελευθέρωσή του.

Ο τότε νομάρχης Ηρακλείου, Ανδρέας Νάθενας, πιστός στις εντολές και την πολιτική του αστυνομικού κράτους, αρνήθηκε να δεχτεί επιτροπή εργατών στο γραφείο του. Η διαταγή προς την Αστυνομία ήταν ρητή. Αν δεν αποχωρήσουν να διαλυθούν βιαίως. Ομως οι συγκεντρωμένοι δε διαλύθηκαν, εμμένοντας στην απόφασή τους να συναντήσουν το νομάρχη. Στις απαιτήσεις και διαμαρτυρίες των εργατών τα όργανα του κράτους απάντησαν με πυρ. Χωρίς καμία προειδοποίηση έριξαν στο "ψαχνό"!

Η συνέχεια ήταν τραγική. Ακολουθούν στιγμές σύγχυσης και πανικού. Πρώτος νεκρός πέφτει ο πρόεδρος των υποδηματεργατών Χρήστος Χατζηγεωργίου(2), έξω από το ξενοδοχείο "Πέτρα", ενώ συγχρόνως τραυματίζονται 7 εργάτες. Την ίδια ώρα πέφτει επίσης νεκρός έξω από το Μουσείο ο Κώστας Χατζηγεωργίου, αδελφός του Χρήστου.

Ο αρχές όμως δεν αρκέστηκαν στο αίμα των δολοφονηθέντων και τραυματισθέντων. Ακολούθησαν μαζικές συλλήψεις εργαζομένων. Πολλοί από αυτούς βασανίστηκαν και πέρασαν από το Εκτακτο Στρατοδικείο Ηρακλείου, καταδικάστηκαν με αυστηρές ποινές και κλείστηκαν για πολλά χρόνια στις φυλακές ή στάλθηκαν εξορία.

Πέθανε όρθιος

Πιέστηκε μέσα στο κρατητήριο ν' αποκηρύξει τις ιδέες του και να σταματήσει να παλεύει για τα συμφέροντα της εργατικής τάξης. Βασανίστηκε απάνθρωπα στα κρατητήρια της Ασφάλειας. Ομως αρνήθηκε. Τα φρικτά βασανιστήρια που υποβλήθηκε δεν έκαμψαν το φρόνημά του, δε χαμήλωσε το κεφάλι, δεν αρνήθηκε την εργατική τάξη, τον εαυτό του και τις ιδέες του. Ο Περγαλίδης πέθανε όρθιος στις 14 Ιούνη 1947. Πιστός στο ΚΚΕ, στην εργατική τάξη και στον εργαζόμενο λαό. Παραμένει και σήμερα ιερό σύμβολο των αγώνων της εργατικής τάξης από την οποία τιμήθηκε και την οποία τίμησε με την πίστη του, την αφοσίωσή του, τους αγώνες και τη θυσία του.

Ο Σ. Περγαλίδης και ο Α. Σταυρουλάκης βασανίσθηκαν τόσο άγρια στην Ασφάλεια, που ο πρώτος πέθανε και ο δεύτερος μεταφέρθηκε στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Κατά τη μαρτυρία του δικηγόρου Στυλιανού Μαυράκη που κατοικούσε τότε, ακριβώς απέναντι από την Ασφάλεια Ηρακλείου, την Παρασκευή 13 Ιουνίου ώρα 2 μ.μ. άκουσε γοερές κραυγές "Βοήθεια, μας σκοτώνουν!" και έτρεξε μη αντέχοντας, για να φύγει. Βγαίνοντας έξω είδε ότι η οδός Ρούσου Χούρδου είχε αποκλεισθεί και υπήρχαν φρουροί χωροφύλακες για να απαγορεύουν την διέλευση. "Το έγκλημα ήταν προσχεδιασμένο" γράφει ο δικηγόρος Μαυράκης.

Αξίζει όμως να δούμε το κλίμα των ημερών και την κατάσταση του Στρατή Περγαλίδη που πεταμένος σε μια γωνιά αφήνεται να πεθανει, όπως δίνεται από τον Παύλο Ζωγραφιστό, (πρώην αντιστασιακό που μετά την κατοχή πέρασε στο αντίθετο στρατόπεδο), στο βιβλίο του "Ιστορία μιας αδούλωτης Οικογένειας" Ηράκλειο 1989, 121 σελ., Κεφ.7ο, "Μεταπελευθερωτικά αίσχη"..

"...περνώντας τυχαίως έξω από τα κρατητήρια στην πλατεία Δασκαλογιάννη ώρα 10-10.30 το βράδυ, άκουσα μέσα στα κρατητήρια μεγάλη φασαρία, ένδειξη ότι κακοποιούσαν ανθρώπους. Επήγα στην πόρτα και χτύπησα. Οι δεσμοφύλακες ήταν γνωστοί μου, μου άνοιξαν την πόρτα και μπήκα στο γραφείο τους. Εκεί με πληροφόρησαν ότι είχαν συλλάβει τρεις αρχικομμουνιστές το πρωί στα επεισόδια της Νομαρχίας και είχαν σκοτωθεί και 2-3 άνθρωποι. Αυτοί μου είπαν ότι είναι υπό αυστηράν απομόνωση και εγώ τους ρώτησα ποιοί είναι. Μου είπαν ότι είναι ο Περγαλίδης ο πρόεδρος του Κ.Κ., ο Καρόγλου ο Βασίλης και ο Βαλούρδος ο Γιώργης. Εγώ, ο οποίος είχα υπηρετήσει κληρωτός το 1930 με το Βασίλη που ήταν φίλος μου, έπρεπε να τους σώσω. Είπα στο δεσμοφύλακα ν’ ανοίξει την πόρτα και να βγάλει το Βασίλη έξω να τον δω. Αυτός στην αρχή φοβήθηκε αλλά κατόπιν έντονης παρατηρήσεώς μου συνεμορφώθη και άνοιξε την πόρτα του κρατητηρίου. Φώναζε να βγει ο Βασίλης αλλά αυτός φοβόταν και πήγα εγώ και έβγαλα και τους δυο έξω. Και είδα τον Περγαλίδη και ψυχοραγούσε σε μια γωνιά. Μετά είπα στον αστυνομικό και τους επήρα υπ’ ευθύνη μου και ότι είναι δικοί μου. Μόλις τους έβγαλα έξω τους είπα να φύγουν και να πάνε να κρυφτούν για να μην τους σκοτώσουν και να μην παρουσιαστούν αν δεν τους πω εγώ.

Το πρωί πήγα στη διοίκηση πριν πάει ο διοικητής της Χωροφυλακής που ήταν φίλος μου και όταν ήρθε του είπα τι είναι αυτά τα πράγματα..., ο δε Περγαλίδης ήταν νεκρός το πρωί".

Όσο ο Περγαλίδης είναι στο μπουντρούμι και βασανίζεται, η 10χρονη κόρη του Ερριέτα (σήμερα Εριέτα Κυριακού) επιχειρεί να τον δει για να του δώσει φαγητό. Παιδί ήταν, ίσως να την άφηναν να δει τον πατέρα της. Την Πέμπτη, πρώτη μέρα της σύλληψης, αστυνομικοί με πολιτικά τής παίρνουν το φαγητό από τα χέρια, βρίζουν και την ειρωνεύονται, όπως θα πει αργότερα.

Το ξημέρωμα του Σαββάτου 14 Ιουνίου 1947, ο Στρατής Περγαλίδης αφήνει την τελευταία του πνοή. Η οικογένειά του δεν το γνωρίζει. Η 10χρονη κόρη πάει και πάλι φαγητό για τον πατέρα της. Οι δεσμοφύλακες, που βεβαίως γνωρίζουν, απαντούν προκλητικά, να ξαναγυρίσει μετά από καμιά ώρα και να φέρει κι ένα αρνί να φάει ο πατέρας της…

Ώρες αργότερα, η σύζυγος και τα παιδιά του θα μάθουν ότι είναι νεκρός…
Στην ουσία η ασφάλεια δεν επιτρέπει ούτε κηδεία να γίνει. Απαγορεύει να παραστεί η ίδια η οικογένειά του, πλην των γονιών του Στρ. Περγαλίδη, της συζύγου του και της αδελφής της με τον άνδρα της.

Ο Περγαλίδης και οι αδελφοί Χατζηγεωργίου έμειναν ως σύμβολα στη συνείδηση των εργαζομένων όχι μόνο του Ηρακλείου, αλλά ολόκληρης της χώρας. Ο άλλος συλληφθείς, μαζί με τον Περγαλίδη, ο γραμματέας του ΕΚΗ, Ανδρέας Σταυρουλάκης, πέρασε στην "άλλη πλευρά" και υπήρξε πρόεδρος του ΕΚΗ για 28 χρόνια, από την εξόντωση του Περγαλίδη, μέχρι και το τέλος της χούντας…

Για την ιστορία, ο Στρατής Περγαλίδης ήταν φίλος ήταν κουμπάρος με τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη, που εκτελέστηκε με τους 200 αγωνιστές από τους Γερμανούς στο Σκοπευτήριο της Καισιαριανής την Πρωτομαγιά του 1944. Μάλιστα έδωσε το όνομά του στον μικρό του γιο, τον Ναπολέοντα Περγαλίδη, που είχε γεννηθεί τον 1946, πριν ο ίδιος δολοφονηθεί στην ασφάλεια.

Η θυσία τους δεν αποχρωματίζεται

Η θυσία των τριών συνδικαλιστών του Ηρακλείου καταβάλλεται προσπάθεια να αποχρωματιστεί. Κυβέρνηση, κόμματα και συνδικαλιστικοί φορείς που υποτάσσονται στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης, καταβάλλουν προσπάθειες να απονευρώσουν τους αγώνες των εργαζομένων και να προσαρμόσουν το νόημα της θυσίας των ηρώων της εργατικής τάξης και τους αγώνες τους στα πλαίσια του πολιτικοκοινωνικού κατεστημένου.

Καλλιεργείται μια ψευτοθεωρία ότι οι αγώνες πήγαν χαμένοι, ότι το αίμα χύθηκε άδικα, ότι ήταν καλύτερο να μείνουμε με τα χέρια σταυρωμένα και να αποδεχτεί ο λαός το "σφάξε με αγά μου ν' αγιάσω". Ολα αυτά για να εξυπηρετήσουν πολιτικές σκοπιμότητες, να σπείρουν την απαισιοδοξία στις προοδευτικές δυνάμεις του τόπου και να εκδώσουν "βούλευμα αθώωσης" στην άρχουσα τάξη και τους ιμπεριαλιστές για τα εγκλήματα που έχουν διαπράξει και διαπράττουν σε βάρος του λαού και της χώρας.

Ο Περγαλίδης και οι αδελφοί Χατζηγεωργίου είναι καθολικά καταξιωμένοι στη συνείδηση της εργατικής τάξης του Ηρακλείου και όλων των εργαζομένων. Το παράδειγμά τους, η πίστη, η αφοσίωση και η γενναιότητά τους, οι θυσίες τους, τα ιδανικά τους, ζουν στους καθημερινούς οικονομικούς, κοινωνικούς πολιτικούς και εθνικούς αγώνες. Είναι ζωντανοί, εμπνέουν και φωτίζουν το δρόμο μας.

------------------

(1). Ο Γιάννης Τριανταφύλλου ήταν γνωστός συνδικαλιστής της προδικτατορικής περιόδου (4ης Αυγούστου) παλιός κομμουνιστής και μαχητής στη Μάχη της Κρήτης από την πρώτη ως την τελευταία μέρα. Στο σπιτι του στη Φορτέτσα ξεκίνησε το ΠΑΜ. Τον Αύγουστο του 1946 όλα δείχνουν πως έχουν γίνει ήδη προγραφές. Πρώτοι προγραμμένοι είναι ο Περγαλίδης (ο οποίος κατηγορείται για δονκιχωτισμούς και χειραγώγηση των “κοπελιών” του), ο Σταυρουλάκης ο Χατζηγεωργίου και ο Τριανταφύλλου. Αυτοί οδηγούνται συχνά σε δίκες και φυλακίσεις.
(2). Ο Χρ. Χατζηγεωργίου γεννήθηκε το 1914 στα Βουρλά της Μικράς Ασίας, το πρώτο από τα 4 παιδιά της αγροτικής του οικογένειας, της οποίας υπήρξε από μικρός μοναδικός προστάτης. Τα δυο αδέλφια του Κώστας και Μανόλης, κι αυτός έγιναν μέλη του Σωματείου Τσαγκαράδων στο οποίο έγινε πρόεδρος το 1930. Το 1944 πήρε μέρος στην ανασύσταση του ΕΚΗ ως πρόεδρος του σωματείου του και έγινε αντιπρόεδρος του Εργατικού Κέντρου. Ήταν πατέρας 4 παιδιών, όταν έξω από τη Νομαρχία στο συλλαλητήριο για την απελευθέρωση του Στ. Περγαλίδη και του Ανδρ. Σταυρουλάκη στις 13-6-1947, δολοφονήθηκε από τους πρώτους πυροβολισμούς της αστυνομίας, την ίδια στιγμή που έπεφτε νεκρός ο αδελφός του Κώστας λίγα μέτρα πιο πέρα.

Πηγές:
Ριζοσπάστης Κυριακή 29 Ιούνη 1997
Αρχείο εφημερίδας "Πατρίς"