9 Αυγούστου 1943:
15 κρεμάλες στην Κλαδοράχη Φλώρινας

Το καλοκαίρι του 1943, οι γερμανικές στρατιωτικές αρχές, μετά και την έλευση νέων μονάδων στην Ελλάδα, ενίσχυσαν τα μέτρα ασφαλείας, επιχειρώντας να αντιμετωπίσουν στο εσωτερικό μέτωπο τη δράση του ΕΛΑΣ. Σε συνδυασμό, μάλιστα, με μια επικείμενη συμμαχική απόβαση, οι ενέδρες των ανταρτών και οι απώλειες της Βέρμαχτ αποκτούσαν μεγαλύτερη σημασία και έθεταν άμεσα σε κίνδυνο την ασφάλεια των στρατευμάτων Κατοχής. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, οι Γερμανοί προχώρησαν στην εφαρμογή ευρείας έκτασης αντιποίνων, πυρπολώντας χωριά και εκτελώντας αμάχους ως απάντηση σε κάθε σχεδόν απώλεια που είχαν υποστεί από τους αντάρτες.

Στη Φλώρινα το 1943 λειτουργούσε Γερμανικό Περιφερειακό Φρουραρχείο (Kreiskommandantur Ο.Κ. Ι/856) που στεγαζόταν στο επιταγμένο ξενοδοχείο Βαλκάνια, με Φρούραρχο τον Λοχαγό Φρανς Κομπ (Franz Komp), ενώ στην πόλη της Φλώρινας έδρευε μικρή δύναμη της στρατιωτικής Χωροφυλακής με επικεφαλής τον Λοχία Φριτς Χάνσεν (Fritz Hansen).

Οι πληθυσμοί της Φλώρινας και των χωριών τελούσαν σε καθεστώς διαρκούς οικονομικής εξαθλίωσης. Το πρόβλημα της επιβίωσης ήταν την περίοδο αυτή αίτημα που αφορούσε όλες τις κοινωνικές τάξεις αλλά αποκτούσε διαστάσεις τραγικές για τα κατώτερα στρώματα, μέσα από τη συμπεριφορά των αρχών Κατοχής.

Στην περιοχή γίνονταν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των γερμανών σε συνεργασία με την προδοτική ομάδα του απότακτου Γεώργιου Πούλου που είχε εξοπλιστεί από τους γερμανούς με οπλισμό και είχε δημιουργήσει ισχυρή δύναμη. Στόχος τους ήταν οι αντιστασιακές ομάδες του ΕΛΑΣ και γι αυτό τον σκοπό έκαναν εφόδους και έκαψαν σπίτια στο Νυμφαίο και το Λέχοβο.

Τα γεγονότα πριν από τη δολοφονία των πατριωτών στην Κλαδοράχη (Κλαντόρομπι) ήταν από τα πρώτα που συνέβησαν στον νομό, στο πλαίσιο της οργανωμένης αντίστασης των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Έτσι στις 8/8/1943 μια μικρή ομάδα του ΕΛΑΣ, που είχε συγκροτηθεί από νέους του χωριού Άνω Κλεινές, όπως ο Αθανάσιος Βαϊτσάκης, ο Παντελής Παπαδόπουλος, ο Γεώργιος Δαδραλάκης, με αρχηγό τον Γεώργιο Σιμάκη-Κατή επέλεξε τον στόχο της: ένα γερμανικό αυτοκίνητο του Λόχου Σφαγής Ζώων που έκανε συχνά την ίδια διαδρομή με σκοπό την επίταξη ζώων, από τα γύρω χωριά, για τις ανάγκες του στρατού Κατοχής.

Το ιστορικό γεγονός τον απαγχονισμού στην Κλαδοράχη

Για το ίδιο θέμα ο Γιώργος Νεδέλκος αναφερόταν σε δύο Γερμανούς, τον οδηγό και τον βοηθό του οι οποίοι συνελήφθησαν από τους αντάρτες του ΕΑΜ και μεταφέρθηκαν στο Αρχηγείο Βίτσιου. Αντίθετα ο Κωνσταντίνος Μπόνης (τότε Νομάρχης Φλώρινας), αναφερόταν σε τρεις Γερμανούς, που συνοδεύονταν από τον υπάλληλο της εφορείας, Μίμη Παπαδόπουλο. Από αυτούς ο ένας σκοτώθηκε, ενώ οι δύο, μαζί με τον Παπαδόπουλο πιάστηκαν αιχμάλωτοι και κρατήθηκαν στο χωριό Μπούφι.

Με την εκδοχή αυτή συμφωνούσε και ο τότε Επιθεωρητής Νομαρχιών Μακεδονίας, Αθανάσιος Χρυσοχόου, ενώ ο Αντώνιος Μαζάρης παρείχε επιπλέον την πληροφορία, ότι ο Πρόεδρος της Κλαδοράχης εμποδίστηκε από τους αντάρτες να εκπληρώσει εντεταλμένη υπηρεσία στους Γερμανούς, να συνοδεύσει δηλαδή ομάδα 10 συμπατριωτών του εργατών οι οποίοι θα μεταφέρονταν από τους Γερμανούς στη Χαλκιδική, για να εργαστούν στα εκεί μεταλλεία. Στην έξοδο του χωριού οι αντάρτες τους ανάγκασαν να επιστρέψουν πίσω. Λίγη ώρα αργότερα εκδηλώθηκε η επίθεση εναντίον του γερμανικού φορτηγού αυτοκινήτου. Όταν ο Παππάς προσπάθησε για δεύτερη φορά να βγει από το χωριό βρέθηκε μπροστά στο ακινητοποιημένο φορτηγό και εντόπισε εν ζωή ακόμα τον Γερμανό στρατιώτη. Φτάνοντας στη Φλώρινα ενημέρωσε για το συμβάν το γερμανικό φρουραρχείο και αργότερα τον Μπόνη, ο οποίος με τη σειρά του συναντήθηκε με τον Γερμανό φρούραρχο Κομπ. Κατόπιν διαταγής του Κομπ, Γερμανοί στρατιώτες μετέβησαν στην Κλαδοράχη, στις Άνω Κλεινές, το Αρμενοχώρι και το Αμμοχώρι, με σκοπό να προβούν σε συλλήψεις βάση λίστας ονομάτων στην οποία περιλαμβάνονταν οι πρόεδροι των χωριών, οι δάσκαλοι και άλλοι επιφανείς πολίτες. Στην Κλαδοράχη αφίχθη γερμανικό απόσπασμα με επικεφαλής τον Λοχία της Στρατιωτικής Χωροφυλακής, Χάνσεν και τον διερμηνέα, Χανς Όσβαλντ Πούσιχ, Αυστριακό υπαξιωματικό, με ελληνίδα μητέρα, γεννημένο στην Κωνσταντινούπολη.

Η απόφαση των Γερμανών είναι αντίποινα με απαγχονισμό 15 Ελλήνων για το θάνατο του Γερμανού στρατιώτη και αν δεν απελευθερωθούν οι αιχμάλωτοι, την αύξηση των αντιποίνων στους 50 Έλληνες. Ο αριθμός δεν αυξήθηκε διότι απελευθερώθηκαν οι αιχμάλωτοι.

Φτιάχνεται και η λίστα των 15 όπου περιλαμβάνει συλληφθέντες από την περιοχή, αλλά και από κρατούμενους των Γερμανικών Φυλακών Φλώρινας. Ρόλο στις υποδείξεις της λίστας των μελλοθανάτων, φαίνεται να έπαιξαν και Βούλγαροι στρατιωτικοί που είχαν στοχοποιήσει πρόσωπα για την αντιστασιακή τους δράση.
(Στη δίκη του Κάλτσεφ, που διεξήχθη μεταπολεμικά από το Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, πολλοί από τους μάρτυρες επέρριψαν την ευθύνη για τις συλλήψεις αυτές στον κατηγορούμενο. Οι μάρτυρες κατέθεσαν ότι ο Κάλτσεφ, ως Βούλγαρος αξιωματικός σύνδεσμος στο γερμανικό φρουραρχείο της Φλώρινας, με τη βοήθεια του Μενέλαου Γκέλε και του Νικολάεφ, συνέτασσε και παρέδιδε στον Γερμανό φρούραρχο καταλόγους με ονόματα Ελλήνων, πολλοί από τους οποίους μετά από επιθέσεις των ανταρτών εκτελούνταν από τους Γερμανούς ως αντίποινα, ως εκ τούτου, υποστήριξαν ότι οι εκτελεσθέντες, μετά την ενέδρα στην Κλαδοράχη, υπεδείχθησαν από τον Κάλτσεφ. Για την συγκεκριμένη κατηγορία, το δικαστήριο επέβαλε στον Κάλτσεφ την ποινή του θανάτου για ηθική αυτουργία.)

Η εκτέλεση των 15 έγινε τα χαράματα της Δευτέρας 9 Αυγούστου 1943, με απαγχονισμό σε ενιαία δοκό η οποία στηρίχτηκε σε δύο δένδρα και οι απαγχονισθέντες, έμειναν κρεμασμένοι επί τρεις ημέρες προς παραδειγματισμό – εκφοβισμό, κατόπιν διαταγής του Γερμανικού Φρουραρχείου. Την ώρα της εκτέλεσης οι Γερμανοί έβαλαν σε λειτουργία τις μηχανές των αυτοκινήτων τους για να μην ακούγονται οι φωνές των θυμάτων τους.

Πληροφορίες που δεν μπορέσαμε να εξακριβώσουμε αναφέρουν ότι παράγοντες της Φλώρινας έπεισαν τη Γερμανική διοίκηση ώστε να μην εκτελέσει ντόπιους κρατούμενους και στη θέση τους εκτελέστηκαν αγωνιστές του ΕΑΜ από τα Ιωάννινα, ανάμεσά τους και οι Εβραίοι αντιστασιακοί Αριστείδης Λεβής και Νισήμ Βατής.

Απαγχονίστηκαν οι εξής:
(1) Θωμαΐδης Θεόδωρος, Διευθυντής της Μικτής χορωδίας του Συλλόγου ΦΣΦ «Αριστοτέλης», γεννηθείς το 1907 στο Μοναστήρι,
(2) Σταμπουλής Δημήτριος, ιερέας εκ Σκοπιάς, γεννηθείς εκεί το 1874,
(3) Αλέξανδρος Καραμανλής, κάτοικος Φλωρίνης, γεννηθείς στην Αδριανούπολη το 1909, ηλεκτροτεχνίτης και υπάλληλος της Ηλεκτρικής Εταιρίας,
(4) Αθανάσιος Κουγιουμτζής, έφεδρος ανθυπολοχαγός, από την Πετρούσσα Δράμας, γεννηθείς το 1914, μέλος της Επιτροπής Αμυνταίου του ΕAM, κάτοικος Αμυνταίου,
(5) Ιωάννης Τσόργος, γεννηθείς στα Αμάραντα Ιωαννίνων το 1911, ξυλουργός που συλλαμβάνεται στις 9.8.1943,
(6) Χαράλαμπος Τορώνης, στέλεχος της ΕΠΟΝ, γεννηθείς το 1910 στην Κιουτάχεια της Μ. Ασίας, καφεπώλης, που συλλαμβάνεται στις 8.8.1943,
(7) Μεθόδιος Μπερέας, στέλεχος του ΚΚΕ από τον Άγιο Παντελεήμονα, εργάτης, γεννημένος το 1910, που συλλαμβάνεται στις άνω Κλεινές,
(8) Νικόλαος Τσακίρης, στέλεχος της ΕΠΟΝ με δράση από τη Φλώρινα,
(9) Απόστολος Ρωμανίδης από τις Κάτω Κλεινές, γεννημένος στο Καρς, (ο γιός ήταν στον ΕΛΑΣ)
(10) Τιλκερίδης Τριαντάφυλλος από τις Κάτω Κλεινές, γεννημένος στο Καρς, (ο γιός ήταν στον ΕΛΑΣ)
(11) Κωστίδης Ναούμ από τη Μελίτη, γεννηθείς το 1879, (ο γιός ήταν στον ΕΛΑΣ)
(12) Μπατiς Νισήμ έμπορος από τα Ιωάννινα, κρατούμενος των φυλακών Ιωαννίνων µε πολλές κατηγορίες µεταξύ αυτών και τροφοδοσία ανταρτών
Ο πατέρας του Ιωσήφ Πέππο Μπατίς, δολοφονήθηκε από τους Γερμανούς στον δρόμο προς την Κλαδοράχη Φλωρίνης το 1943.
(13) Λεβής Ααρών από τα Τρίκαλα, κρατούμενος των φυλακών Ιωαννίνων µε πολλές κατηγορίες µεταξύ αυτών και τροφοδοσία ανταρτών
(14) Βακαλόπουλος Βασίλειος, από τα Ιωάννινα, κρατούμενος των φυλακών Ιωαννίνων, αντιστασιακός (ΕΑΜ)
(15) Τσίτος Γρηγόριος γεννημένος το 1880 στη Χίνκα Ιωαννίνων, κρατούμενος των φυλακών Ιωαννίνων, δάσκαλος (ΕΑΜ).

(Οι Νισήµ Μπατής, Ιωσήφ Πέπο Μπατής, Ααρών Λεβής οι οποίοι µε πολλές κατηγορίες µεταξύ αυτών και τροφοδοσία ανταρτών υπήρξαν έγκλειστοι των φυλακών Ιωαννίνων. Μαζί µε δύο άλλους γιαννιώτες οµήρους, τον Βασίλειο Βακαλόπουλο και τον δάσκαλο Γρηγόριο Τσίτο µεταφέρονταν στην Θεσσαλονίκη όταν λόγω ανάγκης διανυκτέρευσης έκαναν στάση στην πόλη της Φλώρινας το βράδυ της 8ης προς 9ης Αυγούστου 1943).

Πέντε ημέρες μετά την εκτέλεση των δεκαπέντε δημοσιεύτηκε στον τοπικό Τύπο η γνωστοποίηση για το συμβάν, την οποία υπέγραφε ο Κομπ ως διοικητής του γερμανικού περιφερειακού φρουραρχείου Φλώρινας. Η γνωστοποίηση, η οποία είχε συνταχθεί στις 10 Αυγούστου 1943, δηλαδή μια ημέρα μετά την εκτέλεση, ανέφερε τα ακόλουθα:
«Την 8^ην Αυγούστου εδολοφονήθη πλησίον της Φλωρίνης εις γερμανός στρατιώτης από τους κακούργους Κομμουνιστάς. Προς τιμωρίαν τη 9^ην Αυγούστου εκρεμάσθησαν εις τον τόπον του εγκλήματος 15 Έλληνες έχοντες οπωσδήποτε ενισχύσει τους ληστάς. Όλαι αι τρομοκρατικαί πράξεις εκ της ελληνικής πλευράς εναντίον του δικαίου και της τάξης βλάπτουσι μόνον τον Ελληνικόν λαό. Κάθε ανοσιούργημα εις το μέλλον θέλει αυστηρώς ανταμειφθή. Η ελληνική ζωή και περιουσία πρέπει αφεύκτως να εξασφαλισθή. Βοηθήσατε επομένως πάντες ενεργώς εις την εξόντωσιν των ληστών».³⁸⁹

Η γερμανική γνωστοποίηση συνοδευόταν από σχόλιο της εφημερίδας με τίτλο :«Η προχθεσινή δολοφονία – Εις Γερμανός Στρατιώτης έπεσε θύμα του καθήκοντος». Αναλυτικά το δημοσιευμένο κείμενο είχε ως ακολούθως :
«Μια συγκλονιστική είδησις επέπρωτο τας πρωινάς ώρας της παρελθούσης Κυριακής να διαταράξη την ήσυχον ζωήν του λαού της πόλεως μας και του Νομού ολοκλήρου. Εις γερμανός στρατιώτης έπιπτε νεκρός εν τη εκτελέσει του καθήκοντός του επί της δημοσίας οδού έξωθι του χωρίου Κλαδοράχης ενώ μετέβαινε δι΄ αυτοκινήτου εις πλησίον χωρίον προς μεταβίβασιν διαταγής.

Ο φιλήσυχος και νομοταγής λαός της πόλεως και της υπαίθρου δικαίως καταπλάγη όταν επληροφορήθη την βδελυράν αύτη πράξι την διαπραχθείσα υπό αναρχικών στοιχείων, των οποίων ασφαλώς διακαής πόθος και πρόγραμμα είναι η  διασάλευσις της τάξεως.  Οι άνθρωποι αυτοί δεν θέλουν το καλό του τόπου αυτού. Αυτό τουλάχιστον απέδειξε η μωρά και άνευ λόγου τινός αποτολμηθείσα δολοφονική ενέδρα με αποτέλεσμα τον φόνον ενός στρατιώτου. Είναι λυπηρόν, ότι συμβαίνουν τοιαύται πράξεις χωρίς οι υπαίτιοι τούτων να σκεφθώσι τας συνεπείας ας θα έχη ο πληθυσμός εξ αιτίας αυτών.

Την εκφοράν του τόσον ηρωικώς πεσόντος Γερμανού στρατιώτου παρηκολούθησαν πλην της φρουράς, ο Σεβ. Μητροπολίτης μετά του Ι. Κλήρου, ο κ. Νομάρχης μετά του προσωπικού της Νομαρχίας, ο κ. Δήμαρχος μετά της Δ. Επιτροπής, ο κ. Διοικητής της Χωροφυλακής, οι Αρχαί της πόλεως και σύμπας ο λαός της Φλωρίνης. Κατά την στιγμήν της κηδείας απεδόθησαν λίαν επιβλητικώς αι νενομισμέναι τιμαί. Είτα κατατέθησαν στέφανοι εκ μέρους της Φρουράς, εκ μέρους του Νομού υπό του κ. Νομάρχου, εκ μέρους του Δήμου υπό του κ. Δημάρχου, εκ μέρους της Χωροφυλακής υπό του κ. Δ/ου Χωρ/κης κλπ.

Έπεσεν ένας γενναίος στρατιώτης μακράν της φιλτάτης του Πατρίδος, μακράν της οικογενείας του. Έπεσεν όμως ηρωικώς εν τη εκτέλεσει του καθήκοντός του. Η Ελληνική γη θα σκεπάζει ελαφρά το τίμιο αυτό παλικάρι. Αιωνία του η μνήμη».

Πληροφορίες από:
«Οι εβραϊκές κοινότητες της Ηπείρου την περίοδο της κατοχής και συµµετοχή µελών τους στο αντιστασιακό κίνηµα της Ηπείρου» Κόκκαλης Γεώργιος
«Αντίποινα των Γερμανικών Αρχών Κατοχής στην Μακεδονία (1941-1944)» Στράτος Ν. Δορδανάς
http://kokkinosfakelos.blogspot.com/