Η φωτογραφία αυτή τραβήχτηκε λίγα δευτερόλεπτα πριν εισβάλει το τανκ στα γραφεία του ΕΑΜ.
Η έκθεση του επιτελάρχη του ΕΛΑΣ στα «Δεκεμβριανά», Αντισυνταγματάρχη Κωνσταντίνου Λαγγουράνη συντάχθηκε στα τέλη Ιανουαρίου 1945 με αποδέκτη τον γραμματέα του ΚΚΕ Γ. Σιάντο. Το μέγεθος της είναι 4.182 λέξεις. Το πρωτότυπο της βρίσκεται στο αρχείο της οικογένειας Λαγγουράνη – Τσαουσάκη σε χειρόγραφη και σε δακτυλογραφημένη μορφή. Δεν σώζεται ο συνημμένος πίνακας που αναφέρεται στην έκθεση, με την περιγραφή των εκατέρωθεν δυνάμεων, όπως άλλωστε και μεγάλο μέρος του προσωπικού του αρχείου, το οποίο κατασχέθηκε από τις κυβερνητικές αρχές την περίοδο μετά τα Δεκεμβριανά. Η έκθεση δημοσιεύτηκε ολόκληρη στο περιοδικό «ΤΕΤΡΑΔΙΟ» τον Δεκέμβριο του 1975 (αρ. φύλλου 16) σε αφιέρωμα του δημοσιογράφου Γ. Γάτου για τα Δεκεμβριανά.
Ο Κ. Λαγγουράνης, Αντισυνταγματάρχης του Πυροβολικού, γεννήθηκε στην Άμφισσα της Φωκίδας. Φοίτησε στη Σχολή Ευελπιδων και στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου στο Παρίσι. Σπούδασε Νομικά στην Αθήνα και Πολιτικές επιστήμες στη Σορβόννη. Υπήρξε καθηγητής και μετέπειτα διευθυντής στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου Αθηνών την περίοδο 1938 – 1940. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε ως διευθυντής του ΙΙΙ γραφείου της Ομάδας Μεραρχιών Αν. Μακεδονίας και στο τμήμα Στρατιάς Ηπείρου. Το 1941 ανέλαβε την οργάνωση των πρώτων πυρήνων αντίστασης στη Φωκίδα, κάτι που αντελήφθησαν οι Ιταλοί οι οποίοι προσπάθησαν ανεπιτυχώς να τον συλλάβουν.
Μαζί με το Συνταγματάρχη Ψαρρό προχώρησαν στη συγκρότηση αντάρτικων ομάδων στην περιοχή του Παρνασσού και της Γκιώνας. Υπήρξε υποδιοικητής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής της ΕΚΚΑ. Συνδέθηκε στενά με τον Στρατηγό Ευ. Μπακιρτζή, με τον οποίο διατήρησε στενή σχέση μέχρι τον θάνατο του τελευταίου το 1949. Το 1944 υποστήριξε την ανάγκη προσχωρήσεως του Συντάγματος 5/42 και της ΕΚΚΑ στην ΠΕΕΑ με σκοπό τη δημιουργία ενιαίου αντάρτικου μετώπου και στόχο την εθνική απελευθέρωση και την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας της χώρας.
Προσχώρησε στον ΕΛΑΣ τον Απρίλιο του 1944. Στην ΠΕΕΑ ανέλαβε επιτελάρχης στην Ομάδα Μεραρχίας του ΕΛΑΣ Μακεδονίας (ΟΜΜ). Την περίοδο των Δεκεμβριανών βρέθηκε στην Αθήνα και ανέλαβε Επιτελάρχης της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ και κατόπιν σύνδεσμος του ΕΛΑΣ με το Αγγλικό στρατηγείο για την εκτέλεση της συμφωνίας της Βάρκιζας. Αμέσως μετά αποτάχθηκε από το Στρατό και ασχολήθηκε με τη δικηγορία. Το 1949 έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον του στην Αθήνα, ως αντίποινα για την στάση του την περίοδο της αντίστασης, με αποτέλεσμα να κλονιστεί σοβαρά η υγεία του. Πέθανε το 1953 σε ηλικία 55 ετών.
Η έκθεση του, αποτελεί μια πρώτη καταγραφή των Δεκεμβριανών λίγες ημέρες μετά την ανακωχή και την κατάπαυση του πυρός. Περιγράφει τα γεγονότα από την 1η Δεκεμβρίου 1944 μέχρι την υποχώρηση και τις τελευταίες μάχες εκτός Αθηνών, το δεκαήμερο 5 έως 15 Ιανουαρίου 1945. Το εισαγωγικό σημείωμα είναι του κ. Τσαουσάκη.
*******************************
"Κ.Ε. του ΕΛΑΣ
Επιτελάρχης
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ
Χρονολογικός από 1η Δεκεμβρίου 1944 έως 15 Ιανουαρίου Ι945
Η Κυβερνητική κρίση που είχε προκύψει για το Στρατιωτικό ζήτημα, κατέληξε στην παραίτηση των μελών της Αριστεράς την εσπέραν της 1ης Δεκεμβρίου. Ο Πρωθυπουργός Παπανδρέου δεν δέχτηκε την πρόταση να διαλυθούν όλα τα ένοπλα σώματα, αντάρτικα, χωροφυλακή και Ορεινή ταξιαρχία, αλλά συνεφώνησε με τους Άγγλους Σκόμπυ και Λήπερ να παραμείνει η Ορεινή Ταξιαρχία, ενώ οι ταγματασφαλίτες και λοιποί ποικιλώνυμοι ένοπλοι παρέμεναν ελεύθεροι και οπλισμένοι.
Την 3ην Δεκεμβρίου έγινε παλλαϊκό συλλαλητήριο στην Πλατεία Συντάγματος. Χωροφύλακες, αστυφύλακες, εδεσίτες, χαφιέδες και ταγματαλήτες έβαλον με αυτόματα όπλα κατά του συγκεντρωμένου πλήθους από τα Παλαιά Ανάκτορα, οικίαν Παπανδρέου, Γραφείο Στρατιωτικού Διοικητού Κατσώτα.
Τα θύματα ήσαν πάμπολλα 16 νεκροί και 150 τραυματίες περίπου.
Την 4η Δεκεμβρίου γενική απεργία εις Αθήνας και Πειραιά και κηδεία παλλαϊκή των θυμάτων της 3ης Δεκεμβρίου. Τοπικές διαδηλώσεις σε διάφορα σημεία της Πόλεως δια την άδικο επίθεση και δολοφονία των διαδηλωτών της προηγούμενης.
Οι Άγγλοι κατά την 3ην Δεκεμβρίου όπως και την 4ην ιδίου μηνός με τάνκς επέπιπταν κατά των διαδηλωτών και δια πυροβολισμών και του όγκου των τανκς προσπαθούν να πτοήσουν το πλήθος και να το διαλύσουν. Αποτέλεσμα ήτο, παρά τα θύματα, ο λαός να συσπειρωθεί και οι διαδηλωτές. Να ογκωθούν ακόμα περισσότερο. Τα θύματα όμως των σκοτωμένων και των τραυματιών αυξήθηκαν.
Ο ΕΛΑΣ των Αθηνών για να προστατεύσει τους άοπλους διαδηλωτάς και τον Αθηναϊκό λαό από την άδικη χρήση των όπλων που έκαναν τα όργανα ασφαλείας του Κράτους Παπανδρέου, με την συνδρομή μάλιστα των Άγγλων, αναγκάστηκε να προβεί στον αφοπλισμό των περισσοτέρων αστυνομικών τμημάτων και άρχισε την εκκαθάριση των εστιών των ταγματασφαλιτών, που είχαν καταλάβει διάφορα επίκαιρα κτίρια μέσα στην πόλη και έξω και είχαν μεταβάλλει σε φρούρια. Τα υπό συγκρότηση Τάγματα Εθνοφυλακής παρέδωσαν μόνα των τον οπλισμό των στην Ε.Π. και ΕΛΑΣ Αθηνών.
Η εκκαθάριση των ενόπλων αντιστάσεων άρχισε μετά την ένοπλη επέμβαση κατά του συλλαλητηρίου της 3ης Δεκεμβρίου και συνεχίστηκε μέσα στην πόλη και την 4η Δεκεμβρίου.
Ο Στρατηγός Σκόμπυ με μήνυμα του φέρον ημερομηνία 3 Δεκεμβρίου ειδοποίησε:
1. Όπως τα τμήματα του ΕΛΑΣ και Ε.Π. μέχρι του μεσονυκτίου 6/7 Δεκεμβρίου ευρεθούν πέραν της γραμμής ΕΛΕΥΣΙΝΑ – ΛΙΟΣΙΑ – ΚΗΦΙΣΣΙΑ – ΜΑΡΑΘΩΝ – ΚΩΡΩΠΙ.
2. Πάσα κίνηση στρατευμάτων του ΕΛΑΣ απαγορεύεται.
3. Να παύσει αμέσως ο αφοπλισμός της Χωροφυλακής και να εγκαταλείψει ο ΕΛΑΣ τα αστυνομικά τμήματα.
Συγχρόνως τη νύκτα 3/4 Δεκεμβρίου οι Άγγλοι δια δόλου και επωφελούμενοι των διαταγών που είχαν τα τμήματα του ΕΛΑΣ να μην θίξουν Αγγλικά τμήματα, αφόπλισαν τμήμα του ορεινού ΕΛΑΣ (2ον Σύνταγμα) στο Ψυχικό.
Έτσι έγινε η αρχή επιθέσεως ων Βρετανών κατά του ΕΛΑΣ, εκτός της ενόπλου επεμβάσεως των στο συλλαλητήριο και συγκεντρώσεις 3 και 4 Δεκεμβρίου.
Η δράση του ΕΛΑΣ των Αθηνών κατά των αντιστάσεων μέσα στην πόλη εξηκολούθησε. Οι άγγλοι επενέβησαν και δια των πυρών τανκς ιδίως επροστάτευσαν τας εστίας αντιστάσεως.
Την 7ην Δεκεμβρίου πρωίαν έγινε γενικότερη επίθεση από περισσότερα σημεία. Επανελήφθη δε την 10η Δεκεμβρίου με συμμετοχή ευαρίθμων τμημάτων του Ορεινού ΕΛΑΣ.
Το Κράτος του Παπανδρέου περιορίσθει εις το κέντρο της πόλεως.
Αι αντιστάσεις έπιπτον η μια μετά την άλλη.
Οι Άγγλοι έρριψαν όλας των τας δυνάμεις όχι μόνον κατά του ΕΛΑΣ αλλά και κατά του αμάχου πληθυσμού.
Τα πυρά των τανκς, τεθωρακισμένων αυτοκινήτων, τα πυρά της αεροπορίας, βομβαρδισμοί και πυροβολισμοί, όπως και τα πυρά του πυροβολικού, ερρίπτοντο αδιακρίτως όχι μόνο κατά των μαχητών, αλλά και κατά παντός οπλίτου εις τας οδούς, εντός των οικιών, εις τα οικίας και τους συνοικισμούς των Αθηνών και Πειραιώς.
Η συμμετοχή του λαού στο πλευρό των μαχητών σαν εκδήλωση αγανάκτησης κατά τις αδίκου αυτής επιθέσεως των Άγγλων, είναι αφάνταστος. Ανεγέρθησαν οδοφράγματα σε όλη την πόλη και σκάφτηκαν αντιαρματικά χαντάκια κάθετα στους δρόμους˙ σκοπός ήταν να αντιδράσει ο λαός κατά των τανκς και να παρεμποδίσει την κίνηση τους. Οι πολιορκούμενοι αποκλείστηκαν από νερό και φωτιά και περιορίστηκαν στην Πλατεία Ομονοίας, Σύνταγμα και Κολωνάκι.
Σφοδρές μάχες διεξήχθησαν στη σχολή Ευελπίδων, στους Στρατώνες Γουδί, Σχ. Χωροφυλακής, Νοσοκομείο Σωτηρία, στου Μακρυγιάννη, την Καισαριανή. Ο Παπανδρέου σε στενή συνεργασία με τις Βρετανικές δυνάμεις έριξε όλες τις δυνάμεις των Χωροφυλάκων, Ταγμάτων Ασφαλείας, Χιτών, Εδεσιτών κλπ στη μάχη. Η Ειδική Ασφάλεια περιήλθε νωρίς στα χέρια των μαχητών του ΕΛΑΣ. Η Τροχαία, Δ’ Αστυνομικό Τμήμα, το συγκρότημα του Πολυτεχνείου έπεσαν την 11η Δεκεμβρίου. Η σχολή Ευελπίδων τη 12η Δεκεμβρίου. Το συγκρότημα Μακρυγιάννη υπεστηρίχθει λυσσωδώς από τα πυρά των Αγγλικών τανκς. Αυτά είχαν μπει μέσα στον περίβολο και με τα συχνά πυρά των απαγόρευαν στους πολιορκητάς του ΕΛΑΣ να εισχωρήσουν από τα ρήγματα του μαντρότοιχου.
Επί του βράχου της Ακροπόλεως πολυβόλα βαριά και πυροβόλα προστατευμένα από τα απαραβίαστα δια τους Έλληνας μαχητάς μνημεία του Παρθενώνος επέθετον τα πυρά των κατά των νώτων των πολιορκητών του Μακρυγιάννη τους έφερναν σε δύσκολη θέση.
Δυο αιφνιδιαστικά νυχτερινά εγχειρήματα από τμήματα του ΕΛΑΣ στα Παραπήγματα και Ν. Φάληρο – Μοσχάτο εστέφθησαν από πλήρη επιτυχία. Συνελήφθησαν πολλοί αιχμάλωτοι Άγγλοι – Μαύροι, υλικό εις οπλισμό και αυτοκίνητα οχήματα.
Η επικοινωνία των Αγγλικών τμημάτων προς Πειραιά δια της Λεωφόρου Συγγρού κυρίως γίνεται μετά κόπου και μόνο με βαρέα τανκς που διέρχονται ταχέως και με πυροβολισμούς προς όλας τας κατευθύνσεις. Η προώθηση των τμημάτων του ΕΛΑΣ είναι μέχρι της Πλατείας Ομονοίας (Πολυκλινική – οδός Ίωνος) Πλατείας Κάνιγγος, συνοικίας Πλάκας προς την Πλατεία Συντάγματος, κατά μήκος της Λ. Ακαδημίας. Παντού οι πολιορκούμενοι εγκατέστησαν συρματοπλέγματα και τανκς ως σημεία στηρίγματος εις τα σταυροδρόμια.
Ο ΕΛΑΣ με επικεφαλής τους μαχητάς των Αθηνών μάχεται υπεράνθρωπα με όλας του τας δυνάμεις. Σύσσωμος η μάζα του λαού των Αθηνών – Πειραιώς είναι μαζί του. Η πάλη προσέλαβε πραγματικήν παλλαϊκή μορφήν ενός λαού που καταβάλει όλας του τας δυνάμεις γιατί ξέρει ότι μάχεται για τη λευτεριά και την πολιτική του ανεξαρτησία μέσα στον τόπο του ενάντια σε ξένη άδικη κατοχή. Η μάχη μολαταύτα είναι σκληρή. δεν είναι μονάχα ο άνισος αγών και έλλειψη βαρέων μέσων: πυροβολικού, τάνκς, αεροπλάνα, αλλά και πυρομαχικά που λείπουν. Οι άνδρες μάχονται νύχτα μέρα μέσα στην πόλη, οι ίδιοι στην πρώτη γραμμή με πολλές απώλειες, χωρίς να υπάρχει καμία δυνατότητα να γίνει αντικατάστασις μονάδων. Η μόνη δυνατή αντικατάσταση είναι εκεί που πέφτουν οι πολεμιστές να καταφτάσουν άλλοι άοπλοι πολίτες, να αρπάζουν τα όπλα των σκοτωμένων ή τραυματιών και να συνεχίζουν τη μάχη με λίγα φυσίγγια που απέμειναν. Έτσι πολλές μονάδες ανανεώθηκαν με νέο αίμα δυο και τρεις φορές. Μοναδικό παράδειγμα που οι αγωνιστές ξεπετιούνται αυτόκλητοι για να αποθανατίσουν τη δύναμη της αντίστασης ενός λαού που δεν καταβάλλεται από τη βάρβαρη υλική βία.
17η Δεκεμβρίου.
Η μάχη παρουσιάζει σχετική ύφεση μόνο από απόψεως εκατέρωθεν επιθέσεων. Τα πυρά όμως των Βρετανικών δυνάμεων εξακολουθούν με την αυτήν έντασιν τόσο από αέρος όσο και από θαλάσσης. Την ημέραν αυτήν ελήφθη απάντηση του Στρατηγού Σκόμπυ (υπόμνημα 16-12-44). Εκφράζει την ικανοποίηση του, γιατί η Κ. Ε. ΕΛΑΣ δέχεται τον πρώτο όρο από εκείνους που έβαλε την 12-12-44 δηλαδή την αποχώρηση του ΕΛΑΣ από την Αττική. Επιμένει όμως να εκτελεσθή ο δεύτερος όρος δηλαδή ο αφοπλισμός των υποστηρικτών του ΕΛΑΣ Αθηνών και Πειραιώς. Άμα γίνουν αυτά τα δυο θα αναφερθεί στον Αλεξάντερ και θα καταπαύσουν οι εχθροπραξίες.
Την 18η Δεκεμβρίου δυο σημαντικές επιτυχίες του ΕΛΑΣ.
Τμήματα της ΙΙ Μεραρχίας με αιφνιδιαστική επίθεση κατέλαβαν και εξουδετέρωσαν τη δύναμη των Άγγλων εν Κηφισιά 600 Άγγλοι της Διοικήσεως της ΡΑΦ (εντός των τριών Ξενοδοχείων Σεσίλ – Απέργη – Πεντελικόν) οι πλείστοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι περιλαμβάνοντο πολλοί αξιωματικοί της αεροπορίας. Λάφυρα 4 πυροβόλα αντιαεροπορικά και πολλά αυτοκίνητα, ασύρματοι κ.λ.π. υλικού. Εις τον Πειραιά αντεπίθεση του 6ου συντάγματος Πειραιώς κατελάμβανε τα ψυγεία ΦΙΞ με 300 τόνους κρέας ως λάφυρα και τον σιδηροδρομικό σταθμό ΣΕΚ. Αιχμάλωτοι 22 Ινδοί.
Επί των προτάσεων Σκόμπυ 16-12—44 εδόθη απάντησις επί της Κ.Ε. ΕΛΑΣ περιελθούσεις τούτον την 22-12-44. Δια ταύτης εγένετο δεκτός και ο δεύτερος όρος του Σκόμπυ περί αφοπλισμού του ΕΛΑΣ Αθηνών υπό τον όρον ο αφοπλισμός να γίνει υπό την συγκροτηθησομένην ελληνική κυβέρνησιν πραγματικώς ελευθέρου και ανεξαρτήτου Κράτους. Προστέθετο ως όρος η απομάκρυνση της Ορεινής Ταξιαρχίας πραγματικώς μακράν των Αθηνών ως λ.χ. είς τας Κυκλάδας νήσους. Πραγματοποίηση αφοπλισμού Χωροφυλακής και Ταγμάτων Ράλλη.
Κατά το διάστημα τούτο: 19η έως 25η Δεκεμβρίου οι Άγγλοι
1. Εξεδήλωσαν ζωηράν δράσιν με αντικειμενικόν σκοπόν να εξασφαλίσουν τας αρτηρίας της Λ. Συγγρού και οδού Πειραιώς.
2. Επετέθησαν από Πειραική και Λιμάνι Πειραιώς προς κατάληψιν των υψωμάτων Καστέλας (Προφ. Ηλίας) και Δραπετσώνος. Αμφότερα τα σημεία μετά πολλάς διακυμάνσεις της μάχης κατέλαβον λόγω υπεροχής του πυρός ιδία της αεροπορίας και των τανκς: Ημέτερε απώλειαι 40% των μαχητών.
3. Επετέθησαν από Τζιτζιφιές – Ιππόδρομο κατά Καλλιθέα – Χαροκόπου – Ν. Σμύρνη άτιναι τελικώς και κατέλαβον. Οι υπερασπισταί Καλλιθέας – Χαροκόπου κυρίως από τμήματα ορεινού ΕΛΑΣ (ΥΙΙΙ Ταξιαρχία Πελοποννήσου) δεν επέδειξαν τα αυτά μαχητικά προσόντα των μαχητών του ΕΛΑΣ Αθηνών – Πειραιώς λόγω δυσκόλου προσαρμογής των προς τον ιδιότυπο αγώνα εντός της πόλεως.
4. Τέλος, εξεδήλωσαν επίθεση την 25η Δεκεμβρίου εις Ν. Φάληρον όπου και κατέλαβον μόνο τον Ηλεκτρικό Σταθμό.
Τα τμήματα του ΕΛΑΣ μάχονται μέχρι εξαντλήσεως, χωρίς να είναι δυνατή η αντικατάστασις των και με μεγάλη έλλειψη πυρομαχικών. Ο τομεύς Πειραιώς έχει ενισχυθεί με δύναμη 700 ανδρών του ορεινού ΕΛΑΣ (52 Σύνταγμα ΧΙΙΙ Μεραρχίας) και αριθμόν τίνα βολών πυροβολικού, αλλ’ αι ανάγκαι της γραμμής μάχης είναι μεγάλαι λόγω της εκτάσεως που λαμβάνει το μέτωπον του αγώνος. Το Α’ Σώμα Στρατού έχει ενισχυθεί με το 9ον Σύνταγμα Πελοποννήσου (2 Τάγματα) μηχανοκίνητον πλην εκ 2 θωρακισμένων αυτοκινήτων και με αριθμόν τινών πυρομαχικών ατομικού τυφεκίου και εκρηκτικών.
26η Δεκεμβρίου πρωίαν: ελήφθει μήνυμα του Στρατηγού Σκόμπυ με ημερομηνία 25 Δεκεμβρίου γνωρίζει λήψη απαντήσεως εις το μήνυμα του της 16-12-44 και κοινοποιεί ανακοινωθέν καθ’ ο καλείται συνδιάσκεψις αντιπροσωπευτική, όσον το δυνατό ευρύτερα, της ελληνικής πολιτικής γνώμης. Σκοπός της Συνδιάσκεψης: να θέση τέρμα εις την αδερφοκτόνον ρήξιν εν Ελλάδι και να επαναφέρει τούτην εις τους κόλπους των Ην. Εθνών. Ο Τσώρτσιλ και Ήντεν αφίχθησαν εις Αθήνας προς τούτο. Θα προεδρεύσει της συνδιάσκεψης ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών. Η συνδιάσκεψη ορίσθη την 26η Δεκεμβρίου ώρα 4μμ. Αντιπρόσωποι της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ παρευρέθησαν την καθορισθείσα ώραν.
Έλαβε τον λόγον ο Τσώρτσιλ για να εκφράσει την επιθυμία του να τεθεί τέρμα στο Ελληνικό ζήτημα. Δεν θέλει να αναμιχθεί στα εσωτερικά πράγματα. Αφήνει τους Έλληνες αντιπροσώπους να μιλήσουν και να συμφωνήσουν. Θέλει να τηρηθούν οι όροι του Σκόμπυ είπε και απεχώρησε της αιθούσης.
Δεν εδόθη καμιά απάντηση, ούτε στις προτάσεις μας προς Σκόμπυ (που έλαβε ούτος στις 22-12-44) ούτε και του προεβλήθει καμία επί τούτου παρατήρηση. Συζητήθει το ζήτημα της Αντιβασιλείας και οι διαφορές μεταξύ της Κυβερνήσεως Παπανδρέου και ΕΑΜ. Αι προτάσεις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ ανεπτύχθησαν από τον συναγωνιστή Σιάντο και εμφαίνονται εις τας εφημερίδας της 28-12-44.
Η συνεδρίαση εις ουδέν κατέληξε καθόσον εθεωρήθει εκ μέρους της Δεξιάς ότι δεν υπάρχει έδαφος συνεννοήσεως. Ουδεμία προσπάθεια έγινε εκ μέρους των αντιπροσώπων των κομμάτων προς συζήτησιν και οι διαπραγματεύσεις ουσιαστικά διεκόπησαν.
Η άφιξη του Τσόρτσιλ εις Αθήνας εζωήρευσε τη δράση των αγγλικών στρατευμάτων. Μετά την εκκένωση της Καλλιθέας – Χαροκόπου, εγκατελήφθη και το συγκρότημα Φιλοπάππου. Η συνοικία Ψυρρή εδέχθη όλο το βάρος της Αγγλικής επίθεσης παρά τη γενναία επί πενθήμερον άμυναν των μαχητών της και τελικώς υπέκυψε.
Την 28η Δεκεμβρίου στον τομέα Πειραιώς όλες οι επιθέσεις απεκρούσθησαν. Αι εν κινήσει από μακρινούς χώρους εφεδρείαι διατίθενται υπό της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ. Το Ι/54 Τάγμα αμέσως εις την διάθεση της ΧΙΙΙ Μεραρχίας για τον Πειραιά. Ένα Τάγμα του 42 Συντάγματος από Αντίκυρα. Ένα Τάγμα από Πελοπόννησο. Το 30 Σύνταγμα από Καλαμπάκα προς Λαμία. Το 36 Σύνταγμα από Φιλιππιάδα – Αγρίνιο – Άμφισσα.
Την 29η Δεκεμβρίου. Η επιχείρηση κατά Ζέρβα είχε περατωθεί. Ούτος με μικρόν αριθμόν 2-1 ½ της δυνάμεως του και με χιλιάδα ομήρων κατηυθύνετο προς Κέρκυραν. [σ.σ. στο σημείο αυτό υπάρχει ιδιόχειρη σημείωση του Σιάντου «Το μέρος του Ζέρβα πρέπει να περιλαμβάνει τους λόγους της συγκρούσεως, την προετοιμασία και διεξαγωγήν της σε πολύ χονδρές γραμμές»]
Δια την συνέχισιν της Μάχης των Αθηνών διετάσετο το Γενικό Στρατηγείο από της 29-12-44 να κατευθύνει δύο Μεραρχίας του την Ι και ΙΧ προς τους χώρους Άμφισσα – Λειβαδιά – Λαμία εν αναμονή νεοτέρων διατάξεων.
Την 29η Δεκεμβρίου κατόπιν σκληρού καθ’ όλην την ημέραν αγώνος τα τμήματα της Καισαριανής αναγκάζονται να συμπτυχτούν την νύκτα. Ι Ταξιαρχία Α’ Σ. Στρατού δια Υμηττού προς Λιόπεσι ΙΙ/34 προς το Σύνταγμα του περιοχήν Αγ. Παρασκευής.
Η Καισαριανή ισοπεδωθείσα από τα πυρά πυροβολικού και αεροπορίας περιήλθε εις χείρας των Άγγλων.
Οι Άγγλοι εξακολουθούν να μάχονται χωρίς απάντησιν επί των προτάσεων της Κ.Ε. του ΕΛΑΣ. Απόπειρα ιδιαιτέρας ακροάσεως των αντιπροσώπων ΕΑΜ – ΕΛΑΣ από Τσώρτσιλ την 27η Δεκεμβρίου δεν επέτυχεν. Μεθ’ ό επηκολούθησε υπόμνημα της Κ.Ε. ΕΑΜ προς Τσώρτσιλ εν τω οποίω υποστηρίζεται η θέσις του ΕΑΜ εις την σύραξιν. Αλλά και εις τούτον δεν απεδόθη η δέουσα σημασία.
Την 30η Δεκεμβρίου ανηγγέλθη δια του ραδιοφώνου δήλωσις του Βασιλέως Γεωργίου δια της οποίας διορίζει Αντιβασιλέα τον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Η δήλωσις περιέχει τας προϋποθέσεις της πολιτικής Τσώρτσιλ. Μετά την εμπέδωση της τάξεως ο αντιβασιλεύς να αναθέση την εντολή εις Κυβέρνηση δια την εξομάλυνσιν της καταστάσεως. Πάντως δηλώνει ότι δεν θα έλθει στην Ελλάδα προ του δημοψηφίσματος.
Η απώλεια της Καισαριανής συνδυαζομένη και με την σύμπτυξη από το κέντρο της παρατάξεως εντός της πόλεως Αθηνών (απώλεια Φιλοπάππου και συνοικίας Ψυρρή) παρουσιάζει εξαιρετικήν σπουδαιότητα δια την κατάστασιν του Α’ Σ. Στρατού. Από Ανατολάς επέρχεται συνένωσις των εχθρικών δυνάμεων από Π. Φαλήρου – συνοικισμοί: Αν. Λεωφ. Συγγρού – Αρδητός – Ανατολικά του Ιλισσού με το συγκρότημα Γουδί και ανοίγεται ελεύθερα η πτέρυξ του εχθρού προς Ψυχικό Καλογρέζα και υπερκέραση των Τουρκοβουνίων από Βορειοανατολάς.
Στο κέντρον μετά την κατάληψη του Ψυρρή απειλείται το Μεταξουργείο και Δυτικότερα ο Βοτανικός – Περιστέρι.
Η Δραπετσώνα, είναι αλήθεια, κρατάει, και το έδαφος διεκδικείται από τετράγωνο σε τετράγωνο. Στους λόφους Καραβά, ο εχθρός δεν κατόρθωσε να βάλει πόδι, πλην κατήντησαν βληματοδόχη όλων των οργάνων πυρός του εχθρού, ο οποίος έχει ήδη καταλάβει το μισό νεκροταφείο και τον συνοικισμό Ευγενίας.
Η κατάστασις στους Αμπελόκηπους – Γηροκομείο παρουσιάζεται σοβαρότερη. Βρετανική επίθεση που άρχισε από τις 2 Ιανουαρίου κατέληξε στην κατάληψη του Γηροκομείου το εσπέρας. Το ανεξάρτητο συγκρότημα τουρκοβουνίων (Α΄Σ. Σ.) με αντεπίθεση το ανεκατέλαβε, αλλά τελικώς εκάμφθη και υπεχώρησε.
Αντεπίθεση της ΙΙ Μεραρχίας (34 Σύνταγμα) κατά Ψυχικού δεν συνετονίσθει με ενέργεια διλοχίας του 54 Συντάγματος, το οποίον από τα Τουρκοβούνια είχε εντολή προσβολής του Γηροκομείου. Το 34 (την 3-5-45) ενεπλάκει σε ολόκληρο αγώνα μέσα στο Ψυχικό. Ο εχθρός με τανκς βαρέα περικύκλωνε τας εντός των οικημάτων αντιστάσεις. Τα συγκροτήματα οικιών κατεδαφίζοντο από τα πυρά πυροβολικού των τανκς ταχέως. Τη νύκτα οι άνδρες του 34 αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν με πολλές απώλειες.
Γενικά η τακτική κατάστασις στας 3 Ιανουαρίου παρουσιάζεται ως εξής:
Το κέντρον του Α’ Σ. Στρατού εκάμφθη και υποχώρησε. Τα τμήματα Εξαρχείων μετά την πτώση εισεχώρησαν προς Κολωνό και Περιστέρι. Το 9ον Σύνταγμα (απόσπασμα Άκογλου)υπεχώρησε. Το τμήμα Εξαρχείων μετά την πτώση του Γηροκομείου και εισδύσεως προς φυλακάς Αβέρωφ υπεχώρησαν προς Σχολήν Ευελπίδων – Κυψέλη. Μετά την σταθεροποίηση του εχθρού στο Ψυχικό απειλείτο υπερκέραση από Καλογρέζα – Ν. Ιωνία. Η Διοίκηση του Α’ Σ. Στρατού έδιδε την κατάστασιν χωρίς να προτείνη την αναπόφευκτον σύμπτηξη του. Το τμήμα ΤΣΑΚΟ παρεμποδισε κίνησιν εχθρικής φάλλαγγος από Χολαργό προς Βορράν. Τα τμήματα Πειραιώς ευρίσκοντο σε κρίσιμο σημείο, λόγο των αδιάκοπων μαχών και της μεγάλης υπεροχής του εχθρού σε δύναμη ανδρών και πυρών προς παντός πυροβολικού όλμων και αεροπορίας.
4η ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1945: ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΜΠΤΥΞΗ
Γενικά όλα τα τμήματα, από 33 συνεχείς ημέρας μαχόμενα, είχαν φθάσει, αλλά και υπερβεί, το όριο της αντοχής. Ουδεμία αντικατάστασις προς ανάπαυσιν των μαχητών. Αι δε απώλειες υπερέβαινον κάθε όριον. Μόνο η συνεχής αντικατάστασις του έμψυχου υλικού μέσα στις ίδιες μονάδες έδινε τη συνέχεια της υποστάσεως των. Προς πρόληψιν υποχωρήσεως εν ημέρα από την πίεση του εχθρού και μάλιστα έξω των κατωκειμένων τόπων υπό τα δραστικά πυρά της δραστηριωτάτης εχθρικής αεροπορίας η Κ. Ε. του ΕΛΑΣ έδωσε το εσπέρας της 4ης Ιανουαρίου τη Διαταγήν της συμπτύξεως κατά τη διάρκεια της νυκτός 5ης Ιανουαρίου.
Η σύμπτυξη θα εγένετο προς Μάνδρα – Κάζα – Χασιά – Δεκελεία, στενωπούς Μπογιάτι με ελαφράν γραμμή ασφαλείας επί των στενωπών Δαφνί, Αν. Λιόσια, Μενίδι, Αμαρούσιον, Μελίσσια, Πεντέλη. Η σύμπτυξης επραγματοποιήθει εγκαίρως και κανονικώς τη νύκτα 4/5 με διατήρηση της φυσιογνωμίας του πεδίου μάχης μέχρι των πρωινών ωρών.
Ο εχθρός κατά την επομένην έχασε την επαφήν των μαχητών του πεδίου μάχης Αθηνών – Πειραιώς. Αι αναγνωρίσεις του μολαταύτα εξεπέμφθησαν μετά μεσημβρίαν 5ης Ιανουαρίου και έφθασαν Κηφισσιά – Ερυθραία από όπου δεν επροχώρησαν βορειότερα. Επίσης Μενίδι και στενωπούς Άνω Λιοσίων όπως και στην στενωπό Δαφνί.
Η ελαφρά επιτήρηση που ευρίσκετο επί των σημείων τούτων συνεπτύχθη. Λόγω δε αιφνιδιαστικής εμφανίσεως εντός Μάνδρας αρμάτων μάχης η Διοίκησις της ΧΙΙΙ Μεραρχίας ευρισκόμενη εντός του χωρίου υπέστη αιφνιδιασμός ωσαύτως και τμήματα ταύτης εντός του χωρίου Μάνδρας και Μαγούλας. Αποτέλεσμα τούτου υπήρξε ποια τις σύγχυση εις την διάταξιν της Μεραρχίας. Αυτή απεκατεστάθη κατά τη διάρκεια της νυκτός με διάταξη εις βάθος από υψώματος Β. Μάνδρας (Αγ. Σωτήρα) μέχρι Κάζας.
Ταύτη κατέλαβε ίλη ιππικού (ως μη δοκιμασθέντα τμήματα κατά τη μάχην) ως και το καταφθάσαν επ’ αυτοκινήτων Τάγμα του 36ου Συντάγματος Πεζικού. Η Διοίκηση της ΧΙΙΙ Μεραρχίας από πρωίας της 6ης Ιανουαρίου είς Βίλλια όπου είχε ταχθή και το πυροβολικό της.
Από της αυτής ημερομηνίας εσυνεχίσθη η προώθηση των μηχανοκινήτων του εχθρού από Μάνδρα προς Μάζι και από εκεί προσβολή των υπεραστικών της στενωπού Κάζας δια των τανκς και των πυρών της αεροπορίας.
Παρά την ενασκηθείσαν πίεσιν ο εχθρός δεν κατόρθωσε να γίνει κύριος της Κάζας.
Αλλά ούτε και την επόμενη 7η Ιανουαρίου παρά την επαύξησιν των προς τούτο προσπαθειών του.
Από την κατεύθυνσιν της στενωπού Κιούρκων και διάβασιν Δεκελείας καμμία σημαντική πίεσις του εχθρού.
Την 8ην Ιανουαρίου ισχυρά επιθετική ενέργεια του εχθρού με τάνκς, αεροπορίαν και πεζικόν υποστηριζόμενον υπό σφοδρών πυρών πυροβολικού και όλμων είχεν ως αποτέλεσμα την κατάληψη της στενωπού Κάζας και του αυχένος Κιθαιρώνος επ’ αυτής.
Αι προθέσεις πλέον του εχθρού ήσαν εμφανείς. Ότι δηλαδή ούτος δεν θα περιορίζετο εις την κατάληψιν της Αττικής, αλλά ότι θα επροχώρη προς Θήβας, οπόθεν ηδύνατο να απειλήσει εκ των νώτων τα εις περιοχήν Μαλακάσας τμήματα του Α’ Σ. Στρατού και ΙΙ Μεραρχίας.
Εδόθησαν όθεν εγκαίρως διαταγαί προς τας μονάδας ταύτας να εξέλθουν των οδικών αρτηριών. Να μην υπολογίζουν επί τούτων δι’ ανεφοδιασμούς των . Αι μονάδες Πελοποννήσου δια των ορεινών δρομολογίων Πάρνηθος – Κιθαιρώνος να κατευθυνθούν προς Πελοπόννησο. Η ΙΙ Μεραρχία να παραμείνει εις χώρον Αττικής δρώσα Πεντέλη – Πάρνηθα – Κιθαιρώνα με αποστολή αιφνιδιαστικώς επιδρομών κατά συγκεντρώσεων του εχθρού και των συγκοινωνιών του. Το Α’ Σ. Στρατού να κατευθυνθεί δια των ορεινών δρομολογίων προς Λοκρίδα μαζί με τα υπ’ αυτό Συντάγματα ενισχύσεως 54 και 30. Η ΧΙΙΙ Μεραρχία κατευθύνετο προς Ελικώνα.
Η ΟΜΣ υπό τας διαταγάς της οποίας τακτικώς επανήρχοντο η ΙΙ και ΧΙΙΙ Μεραρχία, ελάμβανε την εντολήν όπως με το 360 Σύνταγμα εξασφαλίσει τας προς Αράχοβα – Άμφισσα και Δίστομο διαβάσεις δια της καταλήψεως της στενωπού Ζεμενού. Έτσι θα εξασφάλιζε την ανασύνταξη των διαρρεόντων τυχόν μεμονωμένων τμημάτων όπισθεν της στενωπού ταύτης προς τον χώρον Άμφισσα. Εδόθησαν επίσης δια των αυτών διαταγών χώροι εξορμήσεως των διαφόρων μονάδων με βάση την δράση κατά τας μεθόδους του ανταρτοπόλεμου εναντίων των συγκοινωνιών και των συγκεντρώσεων του εχθρού, καθ’ όλην την περιοχήν της ΟΜΣ, της Αττικής συμπεριλαμβανομένης. Παρόμοιες διαταγές εδόθησαν και προς την Ταξιαρχία Ιππικού, η οποία θα ελίσσετο από εσπέρας 8ης Ιανουαρίου προς Λοκρίδα και εκείθεν Λαμία – Δομοκόν.
Την 9ην Ιανουαρίου ευάριθμα τανκς ενεφανίσθησαν εις Λειβαδειά επιστρέψαντα προς κατεύθυνσιν Θηβών.
Την δε 10ην Ιανουαρίου αφού πάλι έφθασαν Λειβαδειά εκινήθησαν με δυο επιθετικάς αναγνωρίσεις προς Δαδί και Αταλάντη.
Η ΧΙΙΙ Έφ. Μεραρχία Λαμίας έλαβε τα μέτρα της αμύνης επί της διαβάσεως Καλλιδρόμου προς το Βαθύρεμμα και προς Αταλάντη εν συνεργασία προς τα τμήματα της Ταξιαρχίας Ιππικού.
Πράγματι από τις 12 Ιανουαρίου τα τμήματα Καλλιδρόμου αντιμετώπισαν και παρεμπόδισαν κίνηση εχθρικών μηχανοκινήτων προ του Βαθυρέματος την δε 13η Ιανουαρίου η ταξιαρχία Ιππικού δι αιφνιδιαστικής επιθέσεως κατά μηχανοκίνητου Βρετανικής φάλλαγγος Βορ. Αγίου Κωνσταντίνου συνελάμβανε 8 τεθωρακισμένα αυτοκίνητα 2 βαρέα τάνκς και ευαρίθμους αιχμαλώτους. Το Α’ Σ. Στρατού συνεπτύσσετο κανονικώς προς τους καθορισθέντας εις αυτό χώρους.
Εν τω μεταξύ η επαφή με το Στρατηγείο Σκόμπυ αντιπροσώπων μας κατέληξε εις την υπογραφήν ανακωχής από της 23ης ώρας της 11-1-45 και καταπαύσεως του πυρός από 1 ώρας της 15ης ιδίου μηνός. Η επαφή αυτή με το Βρετανικό Στρατηγείο ουδέποτε εχάθη, ειμή μόνον όταν τούτο εθεώρει σκόπιμον να αποσιωπήσει απάντησιν εις τας προτάσεις της Κ.Ε. ΕΛΑΣ.
Τόσον αι επιχειρήσεις των Άγγλων προς Καλλίδρομον και Αγ. Κωνσταντίνο όσο και οι συνεχείς πυροβολισμοί παρά της αεροπορίας δεικνύουν την μη κατάπαυσιν της επιθετικής τακτικής των Άγγλων μέχρι εκπνεύσεως και της τελευταίας ώρας της προθεσμίας δια την κατάπαυσιν του πυρός.
Αξιόλογος επίσης αμυντικήν μάχη εδόθη υπό Τάγματος του 30 Συντάγματος εις Χαλκίδα. Δια ταύτης απηγορεύθη εις τα Αγγλικά τμήματανα πλησιάσουν προς Χαλκίδα προ της παρελεύσεως της εκ της ανακωχής προθεσμίας δια την παύσιν του πυρός. Έτσι δεν κατόρθωσαν οι Βρετανικές Δυνάμεις ούτε την Χαλκίδα ούτε την Λαμία να καταλάβουν παρά τας πενιχράς αμυντικάς δυνάμεις της αντιστάσεως.
22-1-1945
Κώστας Λαγγουράνης"
Υποστηρίξτε την σελίδα μας στο Facebook
κάνοντας "κλικ" στον παρακάτω σύνδεσμο, ευχαριστούμε.
Εθνική Αντίσταση-ΔΣΕ στο Facebook
Αν σας άρεσε το άρθρο, μπορείτε να το διαδώσετε
ή να το εκτυπώσετε (Εκτύπωση)
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΤΕ ΜΑΖΙ ΜΑΣ
Στείλτε ιδέες, προτάσεις, κριτικές για τον ιστότοπό μας.