Αποκρούονται οι προσπάθειες διάλυσης του ΕΑΜ
Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας προστέθηκαν νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Οι Εγγλέζοι και η ντόπια αντίδραση είχαν, εκ των πραγμάτων, το πάνω χέρι – στρατιωτικά και πολιτικά – και αξιοποίησαν αυτή την υπεροχή τους, επιχειρώντας με διάφορους τρόπους – και με πρωτοφανείς διώξεις κατά των λαϊκών αγωνιστών – τη συντριβή του λαϊκού κινήματος. Ο λαός όμως, στη συντριπτική του πλειοψηφία, παρέμεινε συσπειρωμένος γύρω από το ΚΚΕ και το ΕΑΜ, αν και κυριαρχούσαν η πίκρα, η απογοήτευση, τα εύλογα ερωτηματικά: Γιατί τα πράγματα πήραν τέτοια τροπή; Ποια θα ήταν η τύχη αυτού του τεράστιου κινήματος της Εθνικής Αντίστασης; Ποιος θα έπρεπε να είναι ο νέος ρόλος του;
Στα πλαίσια αυτά, αναπτύχθηκαν στους κόλπους του ΕΑΜικού κινήματος και ορισμένες διασπαστικές τάσεις, οι οποίες στόχευαν στην απομόνωση του ΚΚΕ και την ανασύνθεση του ΕΑΜ σε συντηρητικότερη βάση.
Φυγόκεντρες τάσεις
Στο ΕΑΜ, εκτός του ΚΚΕ και του ΑΚΕ, υπήρχε το κόμμα της Ενωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ) με γραμματέα τον Η. Τσιριμώκο, το Σοσιαλιστικό Κόμμα (ΣΚΕ) με γραμματέα τον Δ. Στρατή, το Ενιαίο Σοσιαλιστικό Κόμμα (ΕΣΚΕ) με γραμματέα τον Γεωργαλά, διάφοροι ανεξάρτητοι σοσιαλιστές κ.ά. Με το ΕΑΜ, επίσης, συνεργαζόταν στενά – αν και δεν ήταν τυπικά μέλος του – ο καθηγητής Α. Σβώλος. Ολες αυτές οι ομάδες και προσωπικότητες, θα μπορούσε να πει κανείς ότι κινούνταν πολιτικο-ιδεολογικά στο χώρο του σοσιαλρεφορμισμού. Μετά την απελευθέρωση και πριν τα Δεκεμβριανά, είχαν αρχίσει διάφορες προσπάθειες για ενοποίηση των σοσιαλιστικών ομάδων και κομμάτων του ΕΑΜ. Ο στόχος ήταν να δημιουργηθεί ένα ενιαίο κόμμα, έξω από το ΕΑΜ, με ηγέτη τον Α. Σβώλο. Το εγχείρημα δεν ήταν εύκολο και το ρίσκο μιας διάσπασης στο ΕΑΜικό κίνημα δεν ήταν κάτι που μπορούσε κανείς να το πάρει απερίσκεπτα στην πλάτη του. Πάντως, οι προσπάθειες γίνονταν προσεκτικά και μεθοδικά, αλλά το ξέσπασμα των Δεκεμβριανών τροποποίησε ουσιαστικά αυτές τις εξελίξεις. Από τη μια, τις ανέστειλε για όσο διάστημα διαρκούσαν οι πολεμικές συγκρούσεις κι, από την άλλη, τις επιτάχυνε μετά το πέρας των εχθροπραξιών, όταν δηλαδή υπογράφηκε η ανακωχή και η Συμφωνία της Βάρκιζας. Το σπουδαιότερο, όμως, είναι άλλο κι έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι προσπάθειες διάσπασης του ΕΑΜ ήταν σε γνώση των Αγγλων, αν όχι υπό την καθοδήγησή τους.
Ενώ συνεχίζονταν οι διαπραγματεύσεις στη Βάρκιζα, ο Σάββας Παπαπολίτης, στενός συνεργάτης του Τσιριμώκου, κατ’ εντολήν του τελευταίου, συναντήθηκε με τον Βρετανό πρεσβευτή Λίπερ και είχε μαζί του μια άκρως ενδιαφέρουσα συζήτηση. Το τι συζητήθηκε το αναφέρει ο Λίπερ σε τηλεγράφημα που έστειλε στο Φόρεϊν Οφις στις 6/2/1945: «Ο Παπαπολίτης – λέει ο Λίπερ – ζήτησε να με δει σήμερα το απόγευμα. Πρόσφατα, επήρε τη θέση του Τσιριμώκου σαν γενικός γραμματέας της ΕΛΔ, όταν ο τελευταίος ήρθε σε ρήξη με το ΕΑΜ. Ηταν σε στενή επαφή με τον Τσιριμώκο από τη στιγμή που έφτασε εδώ σαν μέλος της αντιπροσωπείας του ΕΛΑΣ.
Ο Τσιριμώκος του ζήτησε να με δει με σκοπό να μου εξηγήσει την ακόλουθη θέση: Από μια σειρά αναποδιές, ο Τσιριμώκος βρέθηκε ακόμα μια φορά στο στρατόπεδο του ΚΚΕ μετά το τέλος της μάχης της Αθήνας. Εντάχθηκε στην αντιπροσωπεία, όχι με σκοπό να βοηθήσει τον Σιάντο, αλλά με στόχο να εξασφαλίσει μια συμφωνία, η οποία θα αδυνατίσει το ΚΚΕ». Ομως, ο Παπαπολίτης δε σταμάτησε εδώ. Ενημέρωσε το Λίπερ – σύμφωνα με όσα αυτός αναφέρει – ότι η απόφαση του Τσιριμώκου ήταν «να συνενώσει όλες τις σοσιαλιστικές ομάδες για να υποστηρίξουν ανοιχτά» τη δράση των Βρετανών στην Ελλάδα «και να καταδικάσει το ΚΚΕ για την αντιβρετανική του στάση» (Φ. Οικονομίδη: «Ελλάδα ανάμεσα σε δύο κόσμους», εκδόσεις ΟΡΦΕΑΣ, σελ. 34).
Η διάσπαση του ΕΑΜ
Αμέσως μετά τη Βάρκιζα, ο Τσιριμώκος και το κόμμα του έβαλαν μπροστά τη διαδικασία διάσπασης του ΕΑΜ, προτείνοντας ότι αυτό έπρεπε να διαλυθεί, γιατί τάχα είχε εκπληρώσει το σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε. Στο επιχείρημα αυτό αναγκάστηκε να απαντήσει ο Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ, Γ. Σιάντος, με δηλώσεις του – τη μέρα της υπογραφής της συμφωνίας – στους ανταποκριτές του ξένου Τύπου. «Δύο – είπε ο Σιάντος – ήταν από την αρχή της σύστασής του οι σκοποί του ΕΑΜ. Ο πρώτος εξεπληρώθη με την απελευθέρωση της χώρας που πραγματοποιήθηκε με την αποχώρηση των Γερμανών. Ο δεύτερος είναι η εξασφάλιση των λαϊκών ελευθεριών, για τις οποίες αγωνίστηκε και αγωνίζεται». Επίσης, ο Σιάντος αναφέρθηκε και στη θέση της ΕΛΔ μέσα στο ΕΑΜ, τονίζοντας ότι «είναι όμοια μ’ εκείνη του ΚΚΕ κι ότι η ΕΛΔ είναι μέλος του ΕΑΜ από τα πλέον σοβαρά» («Ελεύθερη Ελλάδα», 13/2/45 και «Ριζοσπάστης», 16/2/45). Οι δηλώσεις Σιάντου δεν εμπόδισαν το κόμμα του Τσιριμώκου να προωθήσει τη διασπαστική του δουλιά. Ετσι άρχισαν οι επαφές με τις άλλες σοσιαλιστικές ομάδες, με στόχο τη δημιουργία ενιαίου κόμματος, εκτός ΕΑΜ. Χαρακτηριστική είναι η απόφαση της ΚΕ της ΕΛΔ, στις 15 Μάρτη του ’45, όπου με προσοχή, αλλά και σαφήνεια προωθούσε το ρήγμα στο ΕΑΜικό κίνημα. Στην απόφαση αυτή, αν και αναγνωριζόταν η προσφορά του ΚΚΕ στην αντίσταση κατά του φασισμού, υπογραμμιζόταν ότι «το ΚΚΕ δεν εκφράζει ιδεολογικά τη θέληση της πλειοψηφίας των λαϊκών βάσεων, που συγκροτούν το ΕΑΜικό κίνημα». Γινόταν μάλιστα η εκτίμηση πως η πλειοψηφία αυτή ήταν πιο κοντά στα αγροτικά και σοσιαλιστικά κόμματα του ΕΑΜ, τα οποία έπρεπε να ενοποιηθούν. Ακόμη η ΚΕ της ΕΛΔ έριχνε το γάντι στο ΚΚΕ, κατηγορώντας το για ηγεμονισμό μέσα στο ΕΑΜ και σημείωνε ότι μετά τα Δεκεμβριανά, επειδή είχαν κλονιστεί οι σχέσεις μεταξύ των ΕΑΜικών συμμάχων, «το αίτημα να μην υπάρξει πια ενιαία οργάνωση γίνηκε οξύτερο». Ομως, η ΕΛΔ απέφυγε να προτείνει ευθέως, αυτή τη φορά, τη διάλυση του ΕΑΜ, επιλέγοντας την οδό της πλαγιοκόπησης. Στη δε πρόταση του ΚΚΕ, ότι το ΕΑΜ έπρεπε να μετασχηματιστεί από εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση σε πολιτικό συνασπισμό κομμάτων, απαντούσε ως εξής: Δήλωνε προθυμία να διατηρηθεί το ΕΑΜ, «όχι σαν συνασπισμός κομμάτων, αλλά σαν λαϊκή οργάνωση, ανεξάρτητη απ’ τα κόμματα και χωρίς δικαίωμα να καθοδηγεί τα κόμματα», με τους εξής σκοπούς: «α) να διαφωτίσει το λαό πάνω στο τρίχρονο έργο του ΕΑΜ, β) να αγωνιστεί για την αποκατάσταση των λαϊκών ελευθεριών και την επικράτηση των δημοκρατικών θεσμών κλπ.». Τέλος, η ΚΕ της ΕΛΔ εξουσιοδότησε τον Η. Τσιριμώκο να προωθήσει αυτές τις θέσεις μέσα στα ΕΑΜικά κόμματα κι αν αυτές δε γίνονταν αποδεκτές η ΕΛΔ θα αποχωρούσε από το ΕΑΜ (Βλέπε: «ΕΛΔ – Θέσεις για τα Δεκεμβριανά», Απόφαση της ΚΕ της 15 Μαρτίου 1945, έκδοση σε μπροσούρα σελ. 1, 13 και εξής, 47 – 51).
Οι θέσεις της ΕΛΔ συζητήθηκαν στην ΚΕ του ΕΑΜ και απορρίφθηκαν, με αποτέλεσμα στις 2 Απρίλη του 1945 η ΕΛΔ, το ΣΚΕ και το ΕΣΚΕ να αποχωρήσουν. Στις 5 του μηνός, η ΕΛΔ και το ΣΚΕ θα ενοποιηθούν και θα συγκροτήσουν το κόμμα ΕΛΔ – ΣΚΕ (αργότερα ονομάστηκε ΣΚΕΛΔ), με πρόεδρο τον Α. Σβώλο και γενικό γραμματέα τον Η. Τσιριμώκο. Οι διεργασίες στο χώρο των ρευμάτων του σοσιαλρεφορμισμού θα συνεχιστούν μέσα στο ’45, με στόχο τη δημιουργία ενός ισχυρού πόλου έκφρασης των μικροαστικών στοιχείων της κοινωνίας και αποδυνάμωσης του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Επιχειρήθηκε, μάλιστα, με τη δημιουργία Επιτροπής Συνεργασίας Σοσιαλιστικών και Αγροτικών Κομμάτων (ΕΣΣΑΚ), να φτιαχτεί ένα αντι-ΕΑΜ. Ομως, οι διασπαστικές αυτές προσπάθειες δε βρήκαν έδαφος μέσα στο λαό. Το ΕΑΜ και το ΚΚΕ αντιμετώπισαν προσεκτικά, με ιδεολογικό και πολιτικό λόγο, τους διασπαστές του κινήματος, μη διστάζοντας, όταν αυτό χρειάστηκε, να τους καταγγείλουν ανοιχτά για τις ενέργειές τους. Ετσι, πολύ σύντομα, τα κόμματα αυτά αναζήτησαν και πάλι γέφυρες συνεργασίες με τον ΕΑΜικό πολιτικό συνασπισμό και τους κομμουνιστές.
Η μετατροπή σε πολιτικό συνασπισμό
Η καινούρια κατάσταση, που δημιουργήθηκε με την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, υπαγόρευε την ανάγκη προσαρμογής του λαϊκού κινήματος στις νέες συνθήκες. Ο αφοπλισμός και η διάλυση του ΕΛΑΣ, εκ των πραγμάτων, σήμαινε – επί του παρόντος τουλάχιστον – τον τερματισμό των ένοπλων μορφών πάλης και μετατόπιση του κέντρου βάρους της δράσης του λαού και των οργανώσεών του στους μαζικούς πολιτικούς αγώνες.
Την ανάγκη προσαρμογής στις νέες συνθήκες υπογράμμισε η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, που συνήλθε στην Αθήνα στο διάστημα 5 – 10 Απρίλη του ’45. Η Ολομέλεια αντιμετώπισε με σαφήνεια τις διαλυτικές τάσεις που αναπτύσσονταν στο ΕΑΜικό κίνημα, υπογραμμίζοντας ότι «το ΕΑΜ πρέπει να αναπροσαρμόσει τις πολιτικές του επιδιώξεις και την οργανική του συγκρότηση, ανάλογα με τις καινούριες συνθήκες που δημιουργήθηκαν, ύστερα από την απελευθέρωση της χώρας και τη διαμόρφωση της σημερινής εσωτερικής κατάστασης» (11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, Πολιτική Απόφαση, «Επίσημα Κείμενα ΚΚΕ», τόμος Ε`, Εκδόσεις ΣΕ, σελ. 259).
Μετά την αποχώρηση από το ΕΑΜ των σοσιαλρεφορμιστών και τη δημιουργία του κόμματος ΕΛΔ – ΣΚΕ, οι διαδικασίες προσαρμογής και ανασυγκρότησης του θρυλικού Εθνικοαπελευθερωτικού Μετώπου στις νέες συνθήκες επιταχύνθηκαν. Η προσπάθεια διάλυσής του – και απομόνωσης του ΚΚΕ – ανακόπηκε γρήγορα, πριν γίνει κατορθωτό να περάσει η σύγχυση και ο αποπροσανατολισμός στις λαϊκές μάζες, που εκ των πραγμάτων θα έδινε τη δυνατότητα στους διασπαστές να ψαρέψουν σε θολά νερά. Με κέντρο το ΚΚΕ, ο ΕΑΜικός συνασπισμός διατηρήθηκε ουσιαστικά αλώβητος, συσπειρώνοντας στις γραμμές του νέες δυνάμεις. Κατ’ αρχήν, πέραν του ΚΚΕ, έμειναν στο ΕΑΜ το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας (ΑΚΕ) του Κ. Γαβριηλίδη και η Δημοκρατική Ενωση του Στ. Κρητικά που είχε προσχωρήσει το 1944. Επίσης προστέθηκαν δύο νέα μικρά κόμματα: Το Σοσιαλιστικό του Γιάννη Πασαλίδη και το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα (ΔΡΚ) των Μ. Κύρκου και Αλκ. Λούλη. Τέλος, σχέσεις στενής συνεργασίας διατήρησε και η ομάδα των Αριστερών Φιλελευθέρων του Στ. Χατζήμπεη και του Ν. Γρηγοριάδη. Ετσι στις 24 Απρίλη του ’45, με απόφαση της ΚΕ του, το ΕΑΜ μετασχηματίστηκε σε πολιτικό συνασπισμό κομμάτων. Η ιστορική αυτή απόφαση δημοσιεύτηκε την επομένη, στην εφημερίδα «Ελεύθερη Ελλάδα», η οποία έγραφε στην πρώτη της σελίδα: «Το ΕΑΜ ΣΕ ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟ ΑΓΩΝΩΝ για τη νίκη του Αντιφασισμού και της Δημοκρατίας».
Παραθέτουμε την απόφαση αυτή στη μορφή που δημοσιεύτηκε στην «Ελεύθερη Ελλάδα» στις 25/4/1945, χωρίς καμιά παρέμβαση δική μας στον τίτλο και στους μεσότιτλους του κειμένου.
Η απόφαση
Προγραμματικοί σκοποί
Μεγάλη η επιρροή στους εργαζόμενους
Την ίδια περίοδο, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, πραγματοποιούνται και οι πρώτες μεταπελευθερωτικές αρχαιρεσίες στα εργατικά σωματεία. Τα αποτελέσματα των αρχαιρεσιών αυτών – παρά την ύπαρξη διορισμένης διοίκησης στη Γενική Συνομοσπονδία, η οποία προβαίνει σε κάθε είδους αυθαιρεσίες – αποτελούν χαρακτηριστικά στοιχεία και, αποδείξεις ταυτόχρονα, της μεγάλης επιρροής του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, στην εργατική τάξη και το λαό γενικότερα. Από την εφημερίδα «Ελεύθερη Ελλάδα» της 25 Φλεβάρη 1945 (το ίδιο φύλλο, που δημοσιεύει την απόφαση της ΚΕ του ΕΑΜ, για τη μετατροπή του σε πολιτικό συνασπισμό) αντιγράφουμε τη σχετική είδηση εκείνων των ημερών:
Στις 22/4 έγιναν στον Πειραιά εκλογές, για την ανάδειξη διοικητικών συμβουλίων στις παρακάτω οργανώσεις:
Ο ρόλος του Τσιριμώκου στη Βάρκιζα
Μια επιστολή του Γ. Λεονταρίτη και η απάντηση του "Ρ"
Από το γνωστό δημοσιογράφο και ιστορικό ερευνητή Γ. Λεονταρίτη, λάβαμε επιστολή, με την οποία εκφράζει τις αντιρρήσεις του, για το δημοσίευμα της εφημερίδας μας - στα πλαίσια του αφιερώματος στο ΔΣΕ - της Κυριακής 10/11/96, όπου γίνεται λόγος για το ρόλο του Η. Τσιριμώκου στις διαπραγματεύσεις στη Βάρκιζα, το Φλεβάρη του '45. Λόγω της μεγάλης έκτασης της επιστολής - και του περιορισμένου χώρου της εφημερίδας μας - αδυνατούμε να τη δημοσιεύσουμε ολόκληρη. Δημοσιεύουμε, όμως, όλα τα σχετικά στοιχεία, καθώς και εκτενή αποσπάσματα της επιστολής, έτσι ώστε ο αναγνώστης να σχηματίσει ολοκληρωμένη γνώμη για την άποψη του επιστολογράφου.
Η επιστολή του Γ. Λεονταρίτη
Στην αρχή της επιστολής του, ο Γ. Λεονταρίτης αναφέρει ότι η ευθύνη των δραματικών εξελίξεων εκείνης της περιόδου "βαραίνει αποκλειστικά τη Δεξιά". Υπογραμμίζει, επίσης, ότι "αποτελεί λάθος σε μια ιστορική έρευνα να προσπαθούμε να εξηγούμε τα τότε γεγονότα, με σημερινά κριτήρια, χωρίς να λάβουμε υπ' όψη μας το "κλίμα" και τις συνθήκες εκείνης της εποχής. Συμπληρώνει, ακόμη, ότι η ομάδα συντακτών του "Ριζοσπάστη", που επιμελείται το αφιέρωμα για το ΔΣΕ "βασισμένη σε αμφισβητήσιμες "μαρτυρίες", έσπευσε να αποδώσει όλες τις ευθύνες για την αποτυχία της Βάρκιζας στον ηγέτη της ΕΛΔ, Η. Τσιριμώκο και να εκφράσει τη βεβαιότητα για το "σκοτεινό ρόλο" του". Στη συνέχεια, ο Γ. Λεονταρίτης απαντάει στα στοιχεία που χρησιμοποίησε ο "Ριζοσπάστης", σχετικά με το ρόλο του Τσιριμώκου στη Βάρκιζα.
Συγκεκριμένα, λέει:
"Η έρευνα του "Ρ" βασίζεται πολύ σε όσα έγραψαν οι φίλοι και συνάδελφοι Φοίβος Οικονομίδης και Παν. Βενάρδος, όσον αφορά τις κινήσεις του Τσιριμώκου. Και οι δύο αναφέρονται στο πώς κατέβηκε από τη Βάρκιζα στην Αθήνα ο Τσιριμώκος για να έχει συνομιλίες με τους Εγγλέζους και χρησιμοποίησε σαν δικαιολογία ότι πήγαινε να δει την άρρωστη γιαγιά του. Ηταν ποτέ δυνατόν με τέτοιες δικαιολογίες να ξεγελάσει τα άλλα μέλη της αντιπροσωπείας; Αυτό - θα μου πείτε - λέει ο καθηγητής Ι. Γεωργάκης, γραμματέας τότε του Δαμασκηνού. Μήπως συνέβαινε κάτι άλλο; Οπως μου είχε αφηγηθεί ο ίδιος ο Τσιριμώκος, τόσον εκείνος, όσο και ο Σιάντος, αλλά και τα άλλα μέλη της ΕΑΜικής Αντιπροσωπείας, έβλεπαν ότι, μετά τα όσα μεσολάβησαν με το "Δεκέμβρη", μόνη λύση ήταν η ενότητα, όπως είχε γίνει και στη Γαλλία. Πίστευαν πως ό,τι δεν πέτυχε ο Λίβανος, ό,τι δεν πέτυχε η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, έπρεπε να το πετύχει η Βάρκιζα.
Θα προσπαθήσω, αγαπητέ "Ριζοσπάστη", να μεταφέρω πιστά, όσα είχα ακούσει από τον Τσιριμώκο κάποιο βράδυ του 1965 στο σπίτι του κι έμειναν χαραγμένα στη μνήμη μου. Ισως αποδειχθούν χρήσιμα. Μου έλεγε πως τα "Δεκεμβριανά", ήταν ένας περίεργος "εμφύλιος πόλεμος". Ελληνες μάχονταν με Αγγλους και μαύρους. Η συνεννόηση ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και την κυβέρνηση, περνούσε διά μέσου των όρων του στρατηγού Σκόμπι. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα του γεγονότος, ότι από τους ελληνικούς στρατούς - του βουνού και της ερήμου - η Αντίδραση είχε κατορθώσει μέσω του Κινήματος του Απριλίου 1944, να διαλύσει τον ένα. Και προκάλεσε το "Κίνημα του Δεκεμβρίου" για να διαλύσει και τον άλλον. Εμεναν, βεβαίως, στη διάθεση του πρωθυπουργού, Γ. Παπανδρέου, οι "ολίγοι εκλεκτοί" της Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου, οι ταγματασφαλίτες και αρκετοί άλλοι. Αλλά συντεταγμένες στρατιωτικές δυνάμεις αξιόμαχες, μόνο ο Σκόμπι μπορούσε να προσφέρει. Επομένως, ο πόλεμος ήταν "εμφύλιος", αλλά με την ανάμειξη πολλών φίλων. Η ιδιομορφία αυτή έκανε, ώστε η Συμφωνία της Βάρκιζας να είναι - ας πούμε - η Συνθήκη Ειρήνης που υπογράφτηκε ανάμεσα στο επίσημο κράτος και την Αντίσταση. Αλλά η ανακωχή είχε υπογραφεί ανάμεσα στην Αντίσταση και τον αρχηγό των βρετανικών στρατευμάτων. Αυτό έχει ουσιώδη σημασία από την άποψη της αγγλικής ευθύνης για την εφαρμογή της συμφωνίας. Ομως στη Βάρκιζα, για τρίτη ή τέταρτη φορά, συγκρούστηκαν οι δύο ελληνικοί κόσμοι: ο κόσμος της Αντίστασης και ο άλλος...
Βέβαια, το κείμενο της Συμφωνίας περιείχε άρθρα σχετικά με τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ και την τιμωρία εγκλημάτων ("μη απαραιτήτων για την επιτυχία του πολιτικού σκοπού") γιατί η "στάση" είχε αμνηστευτεί. Ομως, όλα τα μέλη της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας έδιναν βαρύτητα στο ότι ένα πελώριο μέρος εκείνης της Συμφωνίας αφορούσε την τιμωρία των δοσιλόγων, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού, ειδικότερα των Σωμάτων Ασφαλείας, τη συγκρότηση Εθνικού Στρατού, την αποκατάσταση των ελευθεριών, τις εκλογές. Ασχετα από το πώς βλέπουμε σήμερα το θέμα, τότε ΟΛΑ τα μέλη της ΕΑΜικής Αντιπροσωπείας πίστευαν ότι ο ΕΛΑΣ παρέδιδε τα όπλα, με την εγγύηση ότι προχωρούσαμε σε μια ενιαία δημοκρατική πολιτεία. Το κείμενο περιείχε ένα δίπτυχο: Υποχρεώσεις κράτους, υποχρεώσεις Αντίστασης. Την εικόνα της μοίρας αυτού του συμβολαίου, πρέπει να τη συμπληρώσουμε με τη συμπεριφορά του εγγυητή. Γιατί υπήρχε "εγγυητής": Η βρετανική κυβέρνηση. Κι αυτή έφερε, όχι τη νομική, αλλά την ηθική ευθύνη για την τήρηση των όρων της Συμφωνίας.
Για να διερευνηθεί αυτή ακριβώς η "ηθική ευθύνη" και για να συζητηθεί παρασκηνιακά η ειλικρίνεια των βρετανικών υποσχέσεων, ο Γ. Σιάντος (αν θυμάμαι καλά, ο Τσιριμώκος μου είχε αναφέρει και τον Σαράφη) παρότρυνε τον Τσιριμώκο να κατέβει στην Αθήνα, για να προσπαθήσει να εξακριβώσει τις προθέσεις της αγγλικής πλευράς. Και τις διαβεβαιώσεις για την "ειλικρίνεια" των βρετανικών υποσχέσεων έδωσε ο ίδιος ο καθηγητής Γεωργάκης, ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός και οι επίσημοι Βρετανοί παράγοντες. Το πρόσχημα για την άρρωστη γιαγιά, κλπ., ήταν για τους δημοσιογράφους, επειδή η ΕΑΜική αντιπροσωπεία δεν ήθελε να γνωσθεί η παρασκηνιακή αυτή κίνηση (ούτε ήσαν τόσο αφελείς ο Σαράφης, ο Σιάντος και ο Παρτσαλίδης εάν επρόκειτο να τους ξεγελάσουν με τέτοια κόλπα). Μάλιστα, ο Σιάντος, που ήθελε με πάθος την ειρήνευση, ρωτούσε επίμονα κατά την επιστροφή του στη Βάρκιζα τον Τσιριμώκο, τι απεκόμισε από τις συνομιλίες του με τους Αγγλους κι εκείνος τα αφηγήθηκε όλα λεπτομερώς στους άλλους".
Ο Γ. Λεονταρίτης αντικρούει, επίσης, όσα αναφέρονται για το ρόλο του Τσιριμώκου στα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, σημειώνοντας: "Οσον αφορά αυτά του Φόρεϊν Οφις, του Λίπερ και του Μακ Μίλαν, ότι δήθεν ο Τσιριμώκος "ήταν διατεθειμένος την κατάλληλη στιγμή να τους προδώσει" (τους συντρόφους του της αντιπροσωπείας), είναι φαιδρά και αυτό αποδεικνύεται από τα γεγονότα. Ο,τι αποφάσεις πάρθηκαν από την ΕΑΜική αντιπροσωπεία λήφθηκαν από κοινού. Επειδή η Δεξιά και οι Αγγλοι δεν ετίμησαν την υπογραφή τους, αυτό δε σημαίνει ότι τα μέλη της ΕΑΜικής Αντιπροσωπείας (ο Τσιριμώκος ή οποιοσδήποτε άλλος) "πρόδωσαν"".
Η απάντηση του "Ριζοσπάστη"
Ευχαριστούμε τον Γ. Λεονταρίτη, για την παρέμβαση και τις παρατηρήσεις του. Συμφωνούμε μαζί του, για τις τεράστιες και εγκληματικές ευθύνες της ντόπιας αντίδρασης και του εγγλέζικου ιμπεριαλισμού. Αυτό, όμως, δεν μπορεί και ούτε πρέπει να μας αποτρέπει από την όποια εκτίμηση της πολιτικής και τακτικής του ΕΑΜικού κινήματος και του ΚΚΕ. Πάντα - εννοείται - παίρνοντας υπόψη το ιστορικό πλαίσιο των συνθηκών. Και αυτό προσπαθούμε να κάνουμε, όσο μπορούμε καλύτερα. Με βάση, λοιπόν, τα στοιχεία που υπάρχουν και παίρνοντας υπόψη τις συνθήκες εκείνης της εποχής, δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε, με τον Γ. Λεονταρίτη, στα περισσότερα απ' όσα αναφέρει. Και τούτο, όχι γιατί αναζητούμε την εξήγηση των ιστορικών γεγονότων στην ανακάλυψη κάποιας προδοσίας, όπως ο Γ. Λεονταρίτης υπαινίσσεται.
Στην απάντησή μας περιοριζόμαστε - για ευνόητους λόγους - στο ρόλο που έπαιξε ο Η. Τσιριμώκος στη Βάρκιζα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως συμφωνούμε με μια σειρά άλλες εκτιμήσεις του Γ. Λεονταρίτη. Κατ' αρχήν, πουθενά δεν ισχυριστήκαμε ότι για την αποτυχία της Βάρκιζας φταίει ο Τσιριμώκος με το ρόλο που έπαιξε. Το αντίθετο, μάλιστα. Γνώμη μας είναι ότι, ανεξαρτήτως του Τσιριμώκου και της στάσης που κράτησε, η ευθύνη των τελικών επιλογών βαραίνει τους ηγέτες του ΚΚΕ, που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις της Βάρκιζας.
Καμιά προδοσία ή πολιτική επιλογή του Τσιριμώκου - στα πλαίσια της πολιτικής κατάστασης και των συσχετισμών εκείνης της εποχής - δεν μπορεί να δικαιολογήσει το γεγονός ότι οι κομμουνιστές αντιπρόσωποι έκαναν απαράδεκτες υποχωρήσεις, χωρίς καν να έχουν την έγκριση των κομματικών οργάνων και των οργάνων του ΕΑΜ. Και προς απόδειξη αυτού, παραπέμπουμε στο δημοσίευμά μας, της Τρίτης 12/11/96.
Ομως, αυτό δε σημαίνει ότι ο Τσιριμώκος δεν έπαιξε κανένα ρόλο στα πράγματα, ανεξαρτήτως αν και πόσο ο ρόλος του αυτός ήταν καθοριστικός ή όχι για την κατάληξή τους. Κι εδώ βρίσκεται η διαφωνία μας με τον Γ. Λεονταρίτη. Ισχυρίζεται ότι ο Τσιριμώκος δεν ήρθε σε καμιά συνδιαλλαγή με τους Εγγλέζους, κρυφά και πίσω από τις πλάτες των υπόλοιπων μελών της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας. Εμείς λέμε ότι ήρθε, γιατί αυτό αποδεικνύουν τα ιστορικά στοιχεία, που έχουν γίνει δημόσια γνωστά και έχουμε στη διάθεσή μας.
Πιστεύουμε, επίσης, ότι το κύριο δε βρίσκεται στο αν οι επαφές του, με τους Εγγλέζους και τον Δαμασκηνό, ήταν εν γνώσει του Σιάντου και των υπολοίπων ΕΑΜιτών αντιπροσώπων. Ας συμφωνήσουμε ότι οι ΕΑΜίτες αντιπρόσωποι γνώριζαν για κάποιες επαφές του Τσιριμώκου με τους Εγγλέζους. Το κύριο, όμως, είναι τι στάση κράτησε σ' αυτές τις επαφές ο Η. Τσιριμώκος. Κι εδώ τα στοιχεία είναι συντριπτικά και πολύ περισσότερα απ' όσα εμείς αναδημοσιεύσαμε στα πλαίσια του αφιερώματος για το Δημοκρατικό Στρατό.
Ο Γ. Λεονταρίτης γνωρίζει ότι η ντόπια αντίδραση - προφανώς με την καθοδήγηση των Αγγλων - αρχικά είχε αντίρρηση με τη συμμετοχή του Τσιριμώκου στην ΕΑΜική αντιπροσωπεία, επιμένοντας να συμμετέχουν σ' αυτήν μόνο κομμουνιστές. Στη συνέχεια, όμως - και αφού είχαν μεσολαβήσει οι επαφές του ηγέτη της ΕΛΔ με τον Δαμασκηνό και τους Βρετανούς παράγοντες - άλλαξε γνώμη. Αραγε, γιατί; Τα στοιχεία λένε ότι ο Τσιριμώκος έδωσε υποσχέσεις, για τη στάση που θα τηρούσε στα επίμαχα ζητήματα της αμνηστίας και της συμμετοχής του ΕΑΜ στην κυβέρνηση. Λένε, επίσης, ότι έδωσε δείγματα γραφής της στάσης που θα κρατούσε, προδίδοντας όλη την τακτική που θα κρατούσε η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ στις διαπραγματεύσεις. Ολα αυτά, ο Γ. Λεονταρίτης τα παρακάμπτει, χαρακτηρίζοντάς τα φαιδρά.
Ο Γ. Λεονταρίτης παρακάμπτει, επίσης, όσα λένε τα αρχεία του Φόρεϊν Οφις, με το επιχείρημα ότι οι αποφάσεις της ΕΑΜικής αντιπροσωπείας στη Βάρκιζα πάρθηκαν από κοινού. Δε βρίσκεται, όμως, εκεί το θέμα κι ούτε εμείς αρνηθήκαμε ότι οι αποφάσεις πάρθηκαν από κοινού. Για να αρνηθείς, όμως, την αλήθεια όσων ο Λίπερ έγραφε, τότε, στα απόρρητα τηλεγραφήματά του στο Φόρεϊν Οφις, για το ρόλο του Τσιριμώκου, θα πρέπει να αποδείξεις πως ο Βρετανός πρεσβευτής είχε κάποιο - τουλάχιστον - λόγο να ψεύδεται, απευθυνόμενος προς τους προϊσταμένους του (δηλ. στο βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών) και εμφανίζει ψευδώς τον ηγέτη της ΕΛΔ, ως κρυφό σύμμαχο της Αγγλίας. Είναι λογικό κάτι τέτοιο; `Η, μήπως, πρέπει να φανταστούμε ότι οι Βρετανοί φρόντισαν να προβοκάρουν, στους μέλλοντες ιστορικούς, τον Η. Τσιριμώκο, γράφοντας όσα εμφανίζονται στα αρχεία τους;
Αρκούμαστε σ' αυτές τις σκέψεις επί του παρόντος και ευελπιστούμε ότι ο Γ. Λεονταρίτης θα έχει κατανοήσει ότι όσα γράψαμε για τον Η. Τσιριμώκο δεν τα γράψαμε, ορμώμενοι από ταπεινά ελατήρια, ούτε βεβαίως και αβασάνιστα. Ομως, η αλήθεια πρέπει να λέγεται, όσο πικρή κι αν είναι. Κι εμείς, πρώτοι θα εγκαταλείψουμε όσα πιστεύουμε για τη στάση του ηγέτη της ΕΛΔ στη Βάρκιζα, αν υπάρξουν στοιχεία, που να ανατρέπουν τα ήδη γνωστά.
Πηγή: Ειδικό αφιέρωμα του Ριζοσπάστη
Αν σας άρεσε το άρθρο, μπορείτε να το διαδώσετε
ή να το εκτυπώσετε (Εκτύπωση)
Υποστηρίξτε την σελίδα μας στο Facebook
κάνοντας "κλικ" στον παρακάτω σύνδεσμο, ευχαριστούμε.
Εθνική Αντίσταση-ΔΣΕ στο Facebook
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΗΣΤΕ ΜΑΖΙ ΜΑΣ
Στείλτε ιδέες, προτάσεις, κριτικές για τον ιστότοπό μας.