Φωτο-κινηματογραφικό συνεργείο του ΔΣΕ

Στον ΔΣΕ ήδη από το 1946 υπάρχουν μια σειρά φωτογράφοι που φωτογραφίζουν ή κινηματογραφούν τη δράση του Δημοκρατικού Στρατού σε όλη την Ελλάδα, όπως ο καπετάν Σαμιώτης, φωτογράφος που το πραγματικό του όνομα ήταν Ταλάρας Σταύρος και σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια της μάχης με τον αστικό στρατό.

Από το 1947 παίρνεται η απόφαση να μαζευτεί κεντρικά κινηματογραφικός και φωτογραφικός εξοπλισμός λόγω έλλειψης και να διατεθεί ανάλογα.

Μέλημα του ΔΣΕ ήταν η καταγραφή (φωτογραφική και κινηματογραφική) των δραστηριοτήτων του, πρακτική την οποία είχε ακολουθήσει πριν από αυτόν και ο ΕΛΑΣ. Ετσι, το 1948 ιδρύεται το φωτο-κινηματογραφικό συνεργείο που υπάγεται στο Τμήμα Διαφώτισης του Αρχηγείου του ΔΣΕ.

Πρώτη φορά το συνεργείο συγκροτείται από τους Γιώργο Σεβαστίκογλου, Μάνο Ζαχαρία, Απόστολο Μουσούρη και συναντιέται στο χωριό Πευκόφυτο. Σε εκείνη τη φάση από εξοπλισμό έχουν κάποιες φωτογραφίες με διαφορετικό φορμά. Μια 35άρα και μια 16άρα κινηματογραφική όπου αργότερα το Αρχηγείο του ΔΣΕ έστειλε άλλη μια 16άρα «Παγιάρ».

Νωρίτερα όμως ο Σεβαστίκογλου έχει τραβήξει (μάλλον και με τον φωτογράφο Πέτρο Κλειούση) αρκετές φωτογραφίες από την Αλεβίτσα και τον Χάρο. Μετέπειτα έρχονται στο κινηματογραφικό συνεργείο οι Φώτης Ματσάκας, Βλαδίμηρος Παλαιστής, ο Φαέθων και ο Γιάννης που σκοτώθηκε από νάρκη...

«Εμείς παίρναμε εντολές από τη στρατιωτική διοίκηση...»

Η ομάδα αυτή είχε χρεωθεί την κινηματογράφηση επικαίρων και φωτογραφιών από τη ζωή και τη δράση του ΔΣΕ, τα οποία μεταφέρονταν στην Τσεχοσλοβακία για την τεχνική επεξεργασία με σκοπό τη διανομή τους. Ανάμεσα σε αυτά που φωτογράφισαν και κινηματογράφησαν είναι: Στρατιωτική εκπαίδευση και μάχες, εκπαίδευση προσαρμοσμένη στις επιδιώξεις του ΔΣΕ, η οργάνωση της ζωής στις ελεύθερες περιοχές, το Υγειονομικό του ΔΣΕ, η γυναίκα και η νεολαία στον ΔΣΕ, εικόνες από καθημερινές στιγμές στις ελεύθερες περιοχές, η φροντίδα για την επιβίωση και προστασία των παιδιών, η επίσκεψη του Γάλλου κομμουνιστή ποιητή Πωλ Ελυάρ στον Γράμμο και το Βίτσι μαζί με γαλλική αντιπροσωπεία, τον Ιούνη του 1949, οχυρωματικά έργα.

Για τη δράση του συνεργείου ο Μάνος Ζαχαρίας διηγείται: «Εμείς παίρναμε εντολές από τη στρατιωτική διοίκηση να πάμε στην τάδε μονάδα, γιατί "κάτι θα γίνει", στην άλλη μονάδα για να γυρίσουμε τους βομβαρδισμούς των αεροπλάνων, να επισκεφθούμε το νοσοκομείο που λειτουργούσε μέσα σε σπηλιές, κάπου θα γινόταν μια σύσκεψη, και έτσι τριγυρνάγαμε στις βουνοκορφές του Γράμμου καταγράφοντας...».

Με την έναρξη της μεγάλης επίθεσης του αστικού στρατού στον Γράμμο, το καλοκαίρι του 1948, το συνεργείο μετακόμισε στην περιοχή των Πρεσπών. «Εκεί, η κατάσταση ήταν εντελώς αλλιώτικη. Ο χώρος που κατείχε ο Δημοκρατικός Στρατός ήταν μεγαλύτερος, υπήρχε οργανωμένη ζωή, αγροτικός συνεταιρισμός, καλλιεργημένη γη (...) Ολα αυτά έπρεπε να τα καταγράψουμε. Ορμητήριο ο Πυξός και ατέλειωτες ώρες πεζοπορίας. Πολλές φορές κάναμε και μια βδομάδα να γυρίσουμε πίσω, αλλά πάντα στα κουτιά μας υπήρχαν καταχωρισμένα ανεπανάληπτα γεγονότα, μοναδικά πρόσωπα, καθημερινές σκηνές πολέμου - κομμάτια Ιστορίας και μνήμης».

Στα υλικά των φωτο-κινηματογραφικών συνεργείων στηρίχτηκε μεγάλο τμήμα της εκδοτικής δουλειάς: Φωτογραφίες σε βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά στην Ελεύθερη Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, ενώ παράλληλα δινόταν υλικό για κινηματογραφικά Επίκαιρα και σε άλλες χώρες, ειδικά στις σοσιαλιστικές. Δημιουργήθηκαν 3 λευκώματα, το ένα μετά την υποχώρηση και το άλλο για τα δίχρονα του ΔΣΕ, το οποίο φτιάχτηκε μέσα στη διάρκεια των μαχών, σε διάστημα 10 ημερών. Ακόμα, ένα λεύκωμα για τις μαχήτριες του ΔΣΕ. Εχει ιδιαίτερη αξία να σημειώσουμε πως την περίοδο δράσης του ΔΣΕ δημιουργήθηκαν και ξενόγλωσσες εκδόσεις που είχαν στόχο τη διεθνή προβολή του ΔΣΕ. Ανάμεσά τους και εκδόσεις με ιδιαίτερες τεχνικές απαιτήσεις, όπως το φωτογραφικό λεύκωμα του ΔΣΕ στην αγγλική, στη γαλλική και στη ρωσική γλώσσα με υψηλή ποιότητα εκτύπωσης φωτογραφιών.

Η μοναδική ταινία που γίνεται κατορθωτό να παρουσιαστεί στην Ελεύθερη Ελλάδα είναι «Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας» στις 2 Μάρτη του 1949 στην Α' Συνδιάσκεψη της Πανελλαδικής Δημοκρατικής Ενωσης Γυναικών.

Στις 29 - 30 Αυγούστου του 1949 οι κύριες δυνάμεις του ΔΣΕ υποχώρησαν από τον Γράμμο και το Βίτσι και πέρασαν στο έδαφος της Αλβανίας. Η συντεταγμένη υποχώρηση του ΔΣΕ διαφύλαξε τη δύναμή του από τον εγκλωβισμό, την εξόντωση και την ομηρία από τον αστικό στρατό. Με μαχητικό πνεύμα οι μαχητές και οι μαχήτριες του ΔΣΕ εντάχθηκαν στην προσπάθεια της οικοδόμησης του σοσιαλισμού, μαζί τους οι φωτογράφοι και κινηματογραφιστές του ΔΣΕ οι οποίοι καταγράφουν μοναδικές εικόνες από την αρχική παραμονή τους αλλά και από τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής τους στις σοσιαλιστικές χώρες. Τα τεκμήρια αυτά υπάρχουν στο Αρχείο «Χαρίλαος Φλωράκης» με τις φωτογραφίες από τα αρχεία του Αποστόλου Μουσούρη και του Φώτη Ματσάκα.

Οι φωτογράφοι και κινηματογραφιστές του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ τράβηξαν χιλιάδες μέτρα φιλμ και φωτογραφιών, των οποίων η ύπαρξη σήμερα αγνοείται και πρέπει να βρεθούν, να ενωθούν με τα υπόλοιπα τεκμήρια στο Αρχείο του Επιμορφωτικού Κέντρου «Χαρίλαος Φλωράκης». Ο συνεχής εμπλουτισμός πρέπει να είναι μάχιμη μέριμνά μας, ώστε να είναι ένας πόλος μελέτης και αξιοποίησης από νέους ιστορικούς, κινηματογραφιστές και επιστήμονες...

Το φωτογραφικό αρχείο του κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ παρουσιάστηκε στην εκδήλωση της ΚΕ του ΚΚΕ που πραγματοποιήθηκε στο Επιμορφωτικό Κέντρο «Χαρίλαος Φλωράκης». Ψηφιοποιήθηκε από πρωτότυπα κινηματογραφικά καρέ των 35 χιλιοστών και φωτογραφικά φιλμ μεσαίου και μεγάλου φορμάτ και εντάχθηκε στις συλλογές του ΕΚΧΦ ώστε να είναι πλήρως προσβάσιμο στους μελετητές, στους ιστορικούς και στον καθένα που ενδιαφέρεται. Το αρχείο έχει τη δική του συμβολή στην ιστορική γνώση για τον τιτάνιο αυτό αγώνα στον οποίο πήραν μέρος χιλιάδες λαού. Μέρος αυτού του αρχείου έχει δημοσιευτεί στην έκδοση-λεύκωμα της «Σύγχρονης Εποχής», «Απόστολος Μουσούρης - Φωτογραφίζοντας τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας». Το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από δωρεές των οικογενειών των μαχητών του ΔΣΕ και μελών του κινηματογραφικού συνεργείου, Απόστολου Μουσούρη και Φώτη Ματσάκα. Η συλλογή αυτή περιέχει έναν προς έναν χιλιάδες μαχητές και μαχήτριες, εμφανίζει τον τρόπο που έζησαν και πολέμησαν, τον χώρο που κινήθηκαν, τον τόπο που λευτέρωσαν. Για πολλούς μπορεί να μη γνωρίζουμε το όνομά τους, χάρη στο υλικό αυτό όμως έχουμε αποτυπωμένη ανεξίτηλα τη μορφή και το έργο τους. Το συνεργείο συγκροτήθηκε από τους Γιώργο Σεβαστίκογλου, Μάνο Ζαχαρία και Απόστολο Μουσούρη. Μετέπειτα έρχονται στο κινηματογραφικό συνεργείο οι Φώτης Ματσάκας, Βλαδίμηρος Παλαιστής, Φαέθων και Γιάννης. Το κινηματογραφικό συνεργείο του ΔΣΕ δημιούργησε έργο μοναδικό, καθώς αποτύπωσε σημαντικά γεγονότα και στοιχεία από την εξέλιξη της ένοπλης ταξικής σύγκρουσης σε Γράμμο και Βίτσι, τη ζωή του ΔΣΕ, την οργάνωση της κοινωνικής ζωής σε αυτές τις περιοχές, καθώς και το πέρασμα των μαχητών και μαχητριών στην πολιτική προσφυγιά. Πρόκειται για πολύτιμο υλικό καθώς μας επιτρέπει να έχουμε μπροστά μας ένα προς ένα τα πρόσωπα απλών μαχητών και μαχητριών. Παράλληλα, στο αρχείο περιλαμβάνονται και μια σειρά φωτογραφίες στελεχών του ΚΚΕ που βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή, με ορισμένες από αυτές να είναι μοναδικές. Ένα ιδιαίτερο πακέτο φωτογραφιών προσφέρει πολύτιμη βοήθεια σε όσους θέλουν να προσδιορίσουν με ακρίβεια τον χώρο όπου συνέβησαν όλα αυτά, δηλαδή φωτογραφίες στις οποίες εμφανίζεται ευρύτερα το τοπίο και μας επιτρέπει να τοποθετήσουμε ακριβώς στον χώρο την κάθε δράση. Μοναδική αξία έχουν ορισμένες φωτογραφίες που αποτυπώνουν χωριά που σήμερα δεν υπάρχουν πια.