Φώτης Μαστροκώστας (Θάνος) (1914-1961)

Ο Φώτης Μαστροκώστας γεννήθηκε στη Σπερχειάδα Φθιώτιδας το 1914. Τελείωσε το Γυμνάσιο το 1935 και κατέβηκε στην Αθήνα όπου έγινε μέλος του ΚΚΕ. Το 1938 υπηρέτησε ως λοχίας στον Ελληνικό Στρατό όπου και τον βρήκε ο πόλεμος του 1940. Διακρίθηκε ιδιαίτερα στο αλβανικό μέτωπο και τιμήθηκε με δύο μετάλλια ανδρείας. Μετά την κατάρρευση του μετώπου τον Απρίλιο του 1941, επέστρεψε στο χωριό του και προσπάθησε να οργανώσει αντιστασιακές ομάδες.

Στις 14 Μάη του 1942 πραγματοποιείται στη Λαμία, στο σπίτι του καπνεργάτη κομμουνιστή Μήτσου Μυρεσιώτη, η ιστορικής σημασίας σύσκεψη των 15 εκπροσώπων από όλες τις Κομματικές Οργανώσεις της Φθιώτιδας, Φωκίδας και Ευρυτανίας για την οργάνωση του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα. Συγκεκριμένα, ήταν - ολίγοι μεν αλλά εκλεκτοί - Γιώργης Γιαταγάνας, Γραμματέας της ΠΕ, Θανάσης Κλάρας ('Αρης), Γιώργος Φράγκος, μέλος της ΠΕ (από Λαμία), Γιώργος Χουλιάρας - Περικλής (απ' τα Καστέλια), Νίκος και Βαγγέλης Λέβας (από Δομοκό), Τ. Καρκάνης (από Δερελί), Δημήτρης Μπακόλας (από Καρπενήσι), Φώτης Μαστροκώστας - Θάνος (από Σπερχειάδα), Βασίλης Καθούλης - Καλυβιώτης (από Δαδί), Κ. Αμπλιανίτης - Κωστούλας (από Μώλο), Γ. Λιάσκος, Ν. Παπιώτης και άλλοι. Ανοιξε και διηύθυνε τη συζήτηση ο Γιαταγάνας. Εισηγήθηκε το θέμα ο Θ. Κλάρας (ο «καθ' ύλην αρμόδιος»), που τον «χόρευε ο τόπος να βγει στο κλαρί», να πιάσει ντουφέκι και να συγκροτήσει Ομάδα!.

Μετά τη σύσκεψη, στο στόχο να γίνει τ' αντάρτικο, βαρούν «όλα τα σφυριά»! Στην πρώτη Ομάδα εντάχθηκαν ορισμένοι απ' αυτούς (Ο Θάνος (Φώτης Μαστροκώστας), ο Λέβας κ.ά). Σε λίγες μέρες κυκλοφόρησαν και προκηρύξεις, που έγραφαν: «Βγήκαν ομάδες ανταρτών στον Παρνασσό, στην Γκιώνα, στην Καταβόθρα (Οίτη) και στον Καλλίδρομο».

Στις 22 Μάη του 1942, στην καλύβα Στεφανή, οι κομμουνιστές 'Αρης Βελουχιώτης, Φώτης Μαστροκώστας, Βάσος Ξυνοτρούλιας και οι αδερφοί Νίκος και Βαγγέλης Λέβας, ο καθένας με τον ατομικό του οπλισμό, δίνουν τα χέρια και φτιάχνουν την πρώτη αντάρτικη ομάδα του ΕΛΑΣ.
Είχε προηγηθεί η απόφαση του ΚΚΕ, το Νοέμβρη του 1941, να δώσει εντολή στον 'Αρη Βελουχιώτη να ξεκινήσει διερεύνηση για τη δημιουργία και ανάπτυξη ένοπλου αγώνα στη Ρούμελη.

O Φώτης Μαστροκώστας συμμετείχε σε όλες τις μάχες στο ξεκίνημα του ΕΛΑΣ στη Ρούμελη (Ρεκά, Κρίκελλο, Μικρό Χωριό, κ.ά). Έλαβε μέρος στην επιχείρηση για την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, το Νοέμβριο του 1942 και ήταν στους επικεφαλής του τμήματος που κατέλαβε το βόρειο βάθρο της γέφυρας. 'Ηταν ένας από τους 3 πιο έμπιστους του 'Αρη ( οι άλλοι 2 ήταν ο Κωστούλας που ήταν ο επικεφαλής των Μαυροσκούφηδων, και ο Λέων που ήταν ο Ιπποκόμος) και πάντα αναλάμβανε τις πιο δύσκολες αποστολές.

Εγινε καπετάνιος του ΕΛΑΣ στο Αρχηγείο Φθιώτιδας και αναδείχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα στελέχη της Αντίστασης στη Στερεά Ελλάδα. Το 1943, όταν ο ΕΛΑΣ οργανώθηκε σε τακτικό στρατό, έγινε καπετάνιος του 2/32 Συντάγματος του ΕΛΑΣ με χώρο ευθύνης τη Δυτική Στερεά. Το 1944 έγινε καπετάνιος του ΕΛΑΝ στο Ιόνιο, όπου και παρέμεινε μέχρι και την αποστράτευση, τον Φεβρουάριο του 1945, χωρίς να πάρει μέρος στα Δεκεμβριανά.

Μετά τα Δεκεμβριανά και τη Συμφωνία της Βάρκιζας ακολούθησε τον Άρη στην προσπάθειά του να ιδρύσει Μέτωπο Εθνικής Ανεξαρτησίας (ΜΕΑ) και το νέο ΕΛΑΣ με στόχο τον αγώνα εναντίον των Άγγλων, της ελληνικής κυβέρνησης και των παρακρατικών μονάδων που δρούσαν στην ύπαιθρο.

Μετά το θάνατο του Άρη στη Μεσούντα (15 Ιουνίου 1945) και τη διάλυση του τμήματος ξέφυγε απ' τους διώκτες του κι επέστρεψε στο χωριό του (...ήξερε και το τελευταίο μονοπάτι σε όλη τη περιοχή χωρίς να πέσει στα χέρια των διωκτών του). Είχαν αποφασίσει με τον μαυροσκούφη σωματοφύλακα του αρχηγού Έκτορα (Γιάννη Μαδωνή) να κατέβουν μαζί στην Αθήνα και να χαθούν στην πολυκοσμία της πρωτεύουσας. Ο Θάνος έκοψε τα μαλλιά του, ξυρίστηκε, φόρεσε πολιτικά ρούχα και ξεκίνησαν παρέα από το Λιανοκλάδι. Όμως στην Κάτω Τιθορέα κάποιος ντόπιος τον αναγνώρισε και τους έπιασε η Εθνική Πολιτοφυλακή - ίσως αναγνωρίστηκε επειδή έλειπε ο δείκτης από το ένα χέρι του - τον Αύγουστο του 1945.

Φυλάκιση και θάνατος

Κλείστηκε σε διάφορες φυλακές, βασανίστηκε άγρια, όλο το μίσος των χωροφυλάκων και των παρακρατικών ξέσπαγε επί χρόνια πάνω του. Στις δίκες που ακολούθησαν καταδικάστηκε σε θάνατο το 1946. Αργότερα η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια και τα τελευταία χρόνια έμεινε κρατούμενος στις φυλακές Αβέρωφ. Γλύτωσε μεν την εκτέλεση, αλλά έμεινε πολλά χρόνια στη φυλακή, όπου και αρρώστησε βαριά από φυματίωση. Το αποφυλακιστήριο εκδόθηκε όταν τον πήγαν στο νοσοκομείο κρατουμένων 'Αγιος Παύλος για να πεθάνει, όπως και έγινε σε ένα 24ωρο. Στην Σπερχειάδα «πήγε» πεθαμένος και τον μετέφεραν οι Μαστροκώστας Παναγιώτης (αδελφός του) και οι Καραγιώργος Γιάννης και Δημουλάς Θωμάς. Ο τάφος του βρίσκετε στό νεκροταφείο τής Σπερχειάδας. Στην κηδεία του συμμετείχε πλήθος κόσμου και έγιναν σοβαρά έκτροπα από παρακρατικούς ενώ προπηλακίστηκε η Βουλευτής της ΕΔΑ Θανασέκου που παραβρέθηκε στην εξόδιο ακολουθία. Το ίδιο βράδυ βεβηλώθηκε και ο τάφος του.

Πηγές: fteri-fthiotidos.gr, el.wikipedia.org, rizospastis.gr